O93, f. 35va; V630, f. 76va; P9629, f. 50ra; E97, f. 85rb

INCIPIT EPISTOLA VEL PRAEFATIO NICENI CONCILII.

Beatissimo Silvestro in urbe Roma apostolicae¹ sedis antistite, Constantino Augusto et Licinio Caesare, consulatu Paulini et Iuliani virorum clarissimorum, anno^{2 3} ab Alexandro millesimo tricesimo sexto mense⁴ Iunio, XIII Kal. Iul. propter insurgentes hereses fides catholica⁵ exposita est apud Niceam Bithiniae, quam sancta et reverentissima Romana complectitur et veneratur ecclesia⁶, quippe quam trecenti decem et octo patres mediantibus Victore⁷ atque Vincentio religiosissimis Romanae sedis presbyteris inspirante deo obstruenda Arii venena protulerunt. Nam et nonnullae regulae subnixae⁸ sunt, quas memorata suscipiens confirmavit⁹ ecclesia.

Sciendum¹⁰ est sane ab omnibus catholicis, quoniam¹¹ sancta¹² ecclesia Romana nullis synodicis decretis praelata est, sed evangelica voce domini et salvatoris nostri primatum obtinuit¹³, ubi dixit beato Petro apostolo: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam et portae inferi¹⁴ non praevalebunt adversus eam. Et tibi dabo claves regni caelorum, et quaecumque ligaveris super terram erunt ligata et in caelo, et¹⁵ quaecumque solveris super terram, erunt soluta et in caelo. Adhibita est etiam societas in eadem Romana urbe beatissimi apostoli Pauli, vasis¹⁶ electionis, qui uno die unoque tempore gloriosa morte cum Petro sub principe Nerone agonizans¹⁷ coronatus est, et ambo pariter sanctam¹⁸ ecclesiam Romanam Christo domino consecrarunt aliisque omnibus urbibus in¹⁹ universo mundo sua praesentia atque venerando triumpho praetulerunt. Et licet pro omnibus assidua apud deum omnium sanctorum <E97, f. 85va> fundatur oratio, his tamen verbis Paulus beatissimus apostolus Romanis²⁰ proprio cyrographo pollicetur dicens: Testis²¹ enim mihi est deus, cui²² servio in spiritu meo in evangelio filii²³ eius, quod sine intermissione memoriam vestri²⁴ facio semper in orationibus meis.

Prima²⁵ ergo sedes est caelesti beneficio <V630, f. 76vb> Romanae ecclesiae, quam beatissimi apostoli Petrus atque Paulus suo martyrio dedicarunt. Secunda²⁶ autem sedes apud Alexandriam beati Petri nomine a Marco eius discipulo atque evangelista consecrata est, <O93, f. 35vb> quia et ipse²⁷ in Aegypto primus²⁸ verbum veritatis directus a Petro praedicavit et gloriosum suscepit martyrium. Cui venerabilis successit Abilius. Tertia²⁹ vero sedes apud Antiochiam idem³⁰ beati Petri apostoli habetur honorabilis, quia illic, priusquam Romae³¹ veniret, habitavit et Ignatium episcopum constituit³² et illic primum nomen christianorum novellae gentis exortum est. Nam³³ et Hierosolimitanus episcopus pro tanti loci reverentia ab omnibus habetur honorabilis, maxime quoniam illic primus beatissimus Iacobus, qui dicebatur Iustus, qui etiam secundum carnem frater domini nuncupatus est, a Petro, Iacobo et Iohanne apostolis est episcopus³⁴ ordinatus.

<P9629, f. 50va> Itaque³⁵ secundum antiquorum patrum definitionem sedes prima in Hierosolimis minime dicitur, ne forte ab infidelibus aut idiotis sedes domini nostri Iesu Christi, quae in caelo est, in terra esse putaretur. Est enim sedes eius caelum³⁶, terra autem scabellum pedum eius est³⁷, quoniam ipse est, per quem omnia facta sunt et sine quo factum est nihil, quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum. Apud Ephesum vero beatissimus Iohannes³⁸ apostolus et evangelista multo tempore post³⁹ resurrectionem et ascensionem in caelos⁴⁰ inspiratione⁴¹ conscripsit atque requievit. Et⁴² ob hoc episcopus Ephesius pro tanti apostoli et evangelistae memoria ceteris episcopis metropolitanis in synodis honorabiliorem obtinet sedem.

Sed⁴³ quoniam⁴⁴ de concilio Niceno disserendum est, quae hoc fecerit causa, ut post illam apostolorum gloriosissimam praedicationem, quae in omnem terram mirabiliter diffusa est, sub Constantino Augusto tanti⁴⁵ congregarentur episcopi? Rufini nobis decimus liber, qui coniunctus est novem libris ecclesiasticae historiae, <E97, f. 85vb> quos vir eruditissimus⁴⁶ Eusebius⁴⁷ Caesariensis edidit, necessarie profertur ad medium, ut parva eius, quae inter initia de Arrii perversitate conscripta sunt, memoremur⁴⁸, quia dubium non est, ideo trecentos decem et octo sanctissimos⁴⁹ patres ex universo orientali orbe in Niceam Bithiniae congregatos, ut Arrii⁵⁰ impium⁵¹ dogma Christi auxilio funditus damnaretur et salubri providentia constituerent, quid in sancta catholica ecclesia debeat observari⁵².

Item ad locum ex libro decimo Rufini: Igitur cum apud Alexandriam post Achillan⁵³, qui Petri martyrio successerat⁵⁴, Alexander sacerdotium suscepisset, quia pax nostris et quies a persecutionibus erat, atque ecclesiarum gloria <V630, f. 77ra> confessorum meritis gaudebat, prosperitas rerum nostrarum domestica⁵⁵ contentione turbatur. Etenim presbyter quidam apud Alexandriam, Arrius nomine, vir specie et forma magis quam virtute religiosus, sed gloriae laudisque et novitatis improbe cupidus⁵⁶, prava quaedam de fide Christi⁵⁷ proferre et, quae antea⁵⁸ in quaestionem numquam venerant⁵⁹, coepit. Abscidere ac separare ab illa aeterna et ineffabili dei patris substantia vel natura filium conabatur. Quae res in ecclesia plurimos conturbabat. Sed cum Alexander episcopus, natura lenis et quietus, <P9629, f. 50vb> assidue commonitionibus Arrium cuperet a pravo⁶⁰ coeptu⁶¹ et assertationibus⁶² impiis revocare nec tamen res ex sententia procederet, et⁶³ quod plerosque, quos⁶⁴ iam contagio pestiferae assertionis infecerat, non solum apud Alexandriam, verum et per alias urbes provinciasque disperserat perniciosum fore credens, si dissimularet a⁶⁵ talibus, plurimis consacerdotibus suis rem indicat. Quaestio latius innotescit. Sermo usque ad aures religiosi principis, quippe qui omni studio et diligentia curaret, quae nostra⁶⁶ sunt, pervenit. Tum ille ex sententia sacerdotum apud urbem Niceam episcopale⁶⁷ concilium convocat, ibique Arrium trecentis decem et octo episcopis residentibus adesse iubet ac de eius propositionibus et quaestionibus⁶⁸ iudicare.

Sed in eo concilio admirabile factum⁶⁹ principis non puto reticendum. Etenim cum ex omnibus pene locis episcopi convenissent et, ut fieri solet, diversis ex causis inter se quaedam iurgia detulissent, interpellabatur frequenter a singulis, offerebantur libelli, culpae proferebantur, et magis ad haec quam ad id, pro⁷⁰ quo ventum fuerat, animos dabant. At ille, <O93, f. 36ra> videns quod per huiusmodi iurgia causa summi negotii frustraretur⁷¹, diem certum statuit, quo unusquisque episcoporum, si quid querimoniae habere videretur, deferret. Cum⁷² resedisset, suscepit a singulis libellos. Quos simul omnes in sinu suo continens nec in eis, quid contineretur, aperiens, ait ad episcopos: Deus vos constituit sacerdotes et potestatem vobis dedit de nobis quoque iudicandi. Et ideo nos a vobis recte iudicamur, vos autem non potestis ab hominibus iudicari. Propter⁷³ quod dei solius inter vos exspectate iudicium, et vestra iurgia, quaecumque sunt, ad illud divinum reserventur examen. Vos etenim nobis a deo dati estis dii. Conveniens⁷⁴ non est, ut homo iudicet deos, sed ille solus⁷⁵, de quo scriptum est: Deus stetit in synagoga deorum⁷⁶, in medio autem deos⁷⁷ discernit. Et ideo his omissis illa, quae ad fidem dei pertinent, absque ulla animorum⁷⁸ contentione <P9629, f. 51ra> discingite⁷⁹.

Cum haec dixisset, omnes querimo<V630, f. 77rb>niarum libellos iussit exuri, ne⁸⁰ innotesceret ulli⁸¹ hominum⁸² simulatio⁸³ sacerdotum. Verum cum per dies multos in episcoporum concilio de fide quaestio verteretur et nonnulli diversa sentirent ac vehementer coeptis⁸⁴ Arrii paverent, plures tamen erant, qui impium exsecrarentur inceptum. Cumque in eodem concilio esset confessorum magnus numerus sacerdotum, omnes Arrii novitatibus adversabantur. Favebant vero ei viri in quaestionibus callidi, et ob id simplicitati⁸⁵ fidei adversi⁸⁶. Quantam⁸⁷ vero habeat virtutem fidei simplicitas, etiam ex his, quae ibi gesta sunt, agnoscimus. Etenim cum pro studio religiosi imperatoris ex omni terra sacerdotes dei coissent, opinione commoti philosophi quoque et dialectici⁸⁸ valde nobiles et opinatissimi convenerunt. In quibus quidam insignis⁸⁹ in arte dialectica per dies singulos conflictum⁹⁰ summi certaminis cum episcopis nostris viris aeque in dialectica non probabiliter⁹¹ eruditis movebat. Et fiebat <E97, f. 86rb> ingens spectaculum convenientibus⁹² ad audiendum doctis et litteratis viris. Nec tamen ullo genere philosophus concludi a quoquam poterat aut constringi. Tanta etenim dicendi⁹³ arte obiectis quaestionibus occurrebat, ut, ubi maxime putaretur adstrictus, velut anguis lubricus elaberetur.

Sed ut ostenderet deus, quia non in sermone regnum dei, sed in virtute consistit, quidam ex confessoribus, simplicissimae naturae vir et nihil aliud sciens nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, inter ceteros auditores episcopus⁹⁴ aderat. Qui cum vidisset philosophum insultantem⁹⁵ nostris et callida se disputationis⁹⁶ arte iactantem, poscit ab omnibus locum velle se paucis cum philosopho sermocinari. Tunc vero nostri⁹⁷, qui simplicitatem viri et imperitiam in sermone dumtaxat nossent, pavere et velut pudorem quendam pati, ne forte apud callidos homines risui efficeretur sancta simplicitas. Persistit tamen senior, et hinc movit sermonis exordium. In nomi<P9629, f. 51rb>ne, inquit, Iesu Christi, philosophe, audi quae vera sunt. Deus unus est, qui fecit caelum et terram quique homini, quem de terrae⁹⁸ limo formaverat spiritum dedit, universa, quae videntur et⁹⁹ quae non videntur, virtute verbi sui creavit et spiritus sui sanctificatione firmavit, hoc verbum ac¹⁰⁰ sapientia, quam nos filium dicimus, <V630, f. 77va> humanos miseratus errores ex virgine nascitur, et per passionem mortis a perpetua nos morte liberavit ac resurrectione sua aeternam nobis contulit vitam, quem exspectamus iudicem omnium, quae gerimus¹⁰¹, esse venturum. Credis haec ita esse, philosophe? At ille, ac si numquam nullum¹⁰² sermonem contradicendi¹⁰³ dixisset, ita obstupefactus virtute dictorum mutus ad omnia hoc solum potuit respondere ita sibi videri nec aliud¹⁰⁴ verum esse, quam dixerat. Tunc¹⁰⁵ senior: Si haec, inquit, ita esse credidisti, surge et sequere me ac dominicum et huius fidei signaculum suscipe. Et ita philosophus christianus effectus tandem se gratulatus est victum.

In illo etiam concilio fuit Pamnutius¹⁰⁶ homo dei episcopus Aegypti, in quo tanta virtute¹⁰⁷ inerat gratia, ut signa <E97, f. 86va> per eum¹⁰⁸ non minus quam dudum per apostolos fierent. Quo etiam in tempore et Spyridon¹⁰⁹ Cyprius episcopus insignis habebatur. Tales igitur in illis adhuc temporibus multi viri in ecclesiis domini¹¹⁰ refulgebant, ex quibus <O93, f. 36rb> plurimi in illo concilio fuerunt. Interea per dies singulos agitabatur conventus, nec facile aut temere tanta statuere audebant, et vocabatur Arrius frequenter in concilium et assiduo tractatu assertiones eius discutiebantur et, quod¹¹¹ adversum haec tenere¹¹² deberent ac statui, summa cum deliberatione quaerebatur. Verum post diutinum multumque tractatum placuit omnibus ac velut uno cunctorum ore et corde decernitur omoysyon¹¹³ scribi¹¹⁴ debere, id est eiusdem cum patre substantiae filium confiteri, idque firmissima omnium sententia pronuntiatur. Decem et septem soli tunc fuisse dicuntur, quibus Arrii magis fides placeret, extrinsecus creatum dei filium ex nullis substantibus, et non ex ipsa patris¹¹⁵ deitate progenitum confirmantes. Defertur ad Constantinum sacerdotalis concilii sententia. Ille tamquam¹¹⁶ a deo <P9629, f. 51va> prolatam veneratur. Cui, si quis temptasset obniti, velut contra divina statuta venientem in exilium se protestatur acturum¹¹⁷.

EXPLICIT PRAEFATIO.

O93, f. 36rb; V630, f. 77va; P9629, f. 51ra; E97, f. 86va