4. Clemens-Brief

Die Auflösung der Handschriftensiglen und Hinweise zur Edition finden Sie hier.

O93, f. 3rb; V630, f. 16vb; N442, f. 17va; I83, f. 30va; VD38, f. 28va; SG670, p. 29b; Bcan4, f. 36v; E97, f. 17rb; P102; BII13, f. 25vb; P105, f. 12r

ITEM^¹ EPISTOLA^² SANCTI CLEMENTIS PAPAE^³ SCRIPTA DISCIPULIS SUIS, QUI MALORUM^⁴ HOMINUM PERSUASIONIBUS ALIQUATENUS DEVIARUNT^⁵, ET HIS ATQUE GENTIBUS, INTER QUAS HABITABANT, DIRECTA.

P102; BII13: LXXIIII Admonitio sancti Clementis qua monet discipulos suos sollicitudinem pro cunctis gerere et quia in modico eos errasse contigit praecepit^⁶ redire ad viam veritatis et secum eos qui^⁷ ipsos errare fecerunt assumere et ad viam rectam reducere

[H. 74] <BII13, f. 26ra> Clemens^⁸ Romanae urbis episcopus carissimis fratribus Iulio et Iuliano ac <SG670, p. 30a> reliquis consodalibus^⁹ nostris gentibusque^¹⁰, quae circa vos sunt.

Oportet^¹¹, fratres, omnes doctores, qui <V630, f. 17ra> ad salutem animarum instituti sunt et ad lucrandas animas episcopi sunt consecrati, <VD38, f. 28vb> pro cunctis sollicitudinem gerere et errantes ad viam veritatis et ad portum salutis reducere. Et licet propter gentes, quae circa vos sunt, in modico vos errasse contigerit^¹², melius tamen^¹³ est^¹⁴ redire <O93, f. 3rb> ad veritatis^¹⁵ viam quam diutius in ipso errore perdurare. Quoscumque enim de his^¹⁶, qui^¹⁷ vos errare fecerunt^¹⁸, vel de his^¹⁹, qui adhuc verbum praedicationis non audierunt^²⁰, potestis, vobiscum assumite et ad viam veritatis reducite^²¹, ne^²² in<I83, f.30vb>fructuosi, sed^²³ fructuosi domino inveniamini^²⁴. Et quoniam quidem, sicut terra^²⁵ cultore neglecta spinas et^²⁶ tribulos necessario producit, <E97, f. 17va> ita sensus vester longi temporis incuria^²⁷ multas et noxias opiniones rerum et intellegentias falsae^²⁸ scientiae germinavit, opus est nunc multa diligentia^²⁹ ad excolendum^³⁰ ius^³¹ ^³² <SG670, f. 30b> mentis vestrae^³³, ut^³⁴ hic sermo veritatis, qui est verus et diligens^³⁵ cordis colonus^³⁶, assiduis excolat^³⁷ disciplinis. Vestrum ergo est praebere oboedientiam et occupationes^³⁸ ac sollicitudines <VD38, f. 29ra> superfluas amputare, ne bonum verbi semen^³⁹ enecet^⁴⁰ noxium germen. Potest^⁴¹ <S105, f. 12v> enim fieri, ut multi^⁴² temporis neglegentiam brevis et assidua reparet^⁴³ diligentia.

Incertum namque est <BII13, f. 26rb> uniuscuiusque vitae^⁴⁴ tempus, et ideo festinandum est^⁴⁵ ad salutem, ne forte cunc<Bcan4, f. 37r>tantem^⁴⁶ ^⁴⁷ mors repentina praeveniat. Et ob^⁴⁸ hoc acrius innitendum est^⁴⁹, ut, dum est temporis spatium, collecta malae consuetudinis^⁵⁰ vitia^⁵¹ resecentur^⁵² ^⁵³. Quod non aliter facere poteritis^⁵⁴, nisi, ut irascamini quodammodo adversum vosmetipsos, pro <I83, f. 31ra> his^⁵⁵, quae^⁵⁶ inutiliter gessistis ac turpiter.

[H. 75] Haec enim^⁵⁷ est iusta^⁵⁸ et necessaria iracundia, ut unusquisque^⁵⁹ in his^⁶⁰, quibus erravit et perperam^⁶¹ ^⁶² gessit, indignetur et semetipsum accuset. Ex qua indignatione accenditur in nobis ignis quidam, qui velut <SG670, p. 31a> agro sterili^⁶³ immissus, consumptis et excoctis radicibus pessimae voluptatis, bono semini^⁶⁴ verbi^⁶⁵ dei fecundiorem cordis praeparat^⁶⁶ glebam. Puto autem, quod satis dignas habeatis causas iracundiae, ex^⁶⁷ quibus iustissimus^⁶⁸ ignis iste coalescat^⁶⁹, si consideretis, in quantos vos errores deduxerit^⁷⁰ ignorantiae malum, <N442, f. 17vb> quan<VD38, f. 29rb>tosque lapsus^⁷¹ et quanta praecipitia^⁷² ad peccandum dedit^⁷³, a^⁷⁴ quantis vos bonis abstraxit, et in quae^⁷⁵ praecipitavit mala, et, quod est super omnia gravius, quod^⁷⁶ vos in futuro saeculo aeternis poenis obnoxios^⁷⁷ fecit. Nonne pro his omnibus, ubi vobis veritatis lumen effulsit, ignis <V630, f. 17rb> iustissimae indignationis accenditur et iracundiae deo placitae intra vos consurgit incendium, quo consumatur et radicitus inte<I83, f. 31rb>reat^⁷⁸ omne germen, <BII13, f. 26va> sicut^⁷⁹ forte intra vos malae concupiscentiae pullulavit? Unde et ipse^⁸⁰, <E97, f. 17vb> qui misit nos, cum venisset et omnem mundum vidisset ad maliciam declinasse,

non con<SG670, p. 31b>tinuo ei^⁸¹ pacem in erroribus posito dedit, ne eum confirmaret in malis, sed ignorantiae eius ruinis scientiam veritatis opposuit^⁸², ut, si, qui forte^⁸³ resipiscerent^⁸⁴ ^⁸⁵ ^⁸⁶ et lumen <S105, f. 13r> veritatis aspicerent, deceptos se et in praecipitia erroris abstractos merito dolerent^⁸⁷ et iracundiae salutaris ignem adversum deceptricem suam conciperent ignorantiam. Ob hoc itaque dicebat: Ignem veni mittere in terram, quem^⁸⁸ volo, ut accendatur^⁸⁹. Est ergo pugna^⁹⁰ quaedam, quae gerenda nobis est in hac vita.

Sermo enim veritatis et scientiae^⁹¹ necessario separat homines ab errore et ignorantia^⁹², sicut^⁹³ saepe videmus putre<VD38, f. 29va>factas et emortuas^⁹⁴ corporis carnes a connexione viventium membrorum ferro secantes^⁹⁵ separari. Tale ergo aliquid est, quod^⁹⁶ agit^⁹⁷ veritatis^⁹⁸ agnitio. Necesse est enim, ut salutis causa filius, verbi gratia, qui sermonem receperit <I83, f. 31va> veritatis a parentibus separetur incredulis aut rursum pater separetur a filio^⁹⁹ <SG670, p. 32a> aut filia a matre. Et hoc modo inter propinquos et consanguineos^¹⁰⁰ credentes atque incredulos scientiae atque ignorantiae veritatisque et erroris^¹⁰¹ pugna consurgit.

P102; BII13: LXXVI Expositio sermonis^¹⁰² domini dicentis non veni pacem mittere in terram sed gladium

[H. 76] <BII13, f. 26vb> Et ob hoc iterum^¹⁰³ dicebat, qui^¹⁰⁴ nos misit: Non veni^¹⁰⁵ pacem mittere in terra^¹⁰⁶, sed gladium. Quod^¹⁰⁷ si^¹⁰⁸ dicit aliquis: Et quomodo iustum videtur separari^¹⁰⁹ filios a parentibus? Audi quomodo: quia, si^¹¹⁰ ^¹¹¹ cum ipsis in^¹¹² errore permaneant, neque illis proderunt, et ipsi^¹¹³ cum illis pariter interibunt. Iustum^¹¹⁴ igitur et valde iustum est separari eum, qui^¹¹⁵ se^¹¹⁶ dari vult, ab eo, qui non vult. Sed et illud averte^¹¹⁷, quia^¹¹⁸ non ex illis, qui rectius intellegunt, venit ista separatio^¹¹⁹. Illi^¹²⁰ ^¹²¹ enim velint^¹²² esse^¹²³ pariter et prodesse his et docere meliora. Sed est^¹²⁴ istud^¹²⁵ proprium ignorantiae vitium, ut confutantem^¹²⁶ se veritatis lucem non^¹²⁷ ferat habere de proximo, et ideo ex illis ista^¹²⁸ nascitur separatio^¹²⁹. Nam qui scientiam veritatis accipiunt, quia <E97, f. 18ra> boni<VD38, f. 29vb>ta<I83, f. 31vb>tis <SG670, p. 32b> plena est, <Bcan4, f. 37v> tamquam a^¹³⁰ bono deo^¹³¹ datam^¹³² cupiunt eam, si fieri <S105, f. 13v> potest, cum^¹³³ omnibus habere communem, etiam cum his, qui oderunt eos et persequuntur^¹³⁴. Sciunt^¹³⁵ enim, quia^¹³⁶ peccatum ipsorum causa <O93, f. 3vb> ignorantiae est. Propterea^¹³⁷ idemque^¹³⁸ ipse magister, cum ab his^¹³⁹, qui <N442, f. 18ra> igno<V630, f. 17va>rabant eum, duceretur ad crucem, orabat patrem pro interfectoribus suis et dicebat: Pater, dimitte his^¹⁴⁰ peccatum, nesciunt enim, quid faciunt. Imitantes quoque discipuli magistrum, etiam ipsi, cum paterentur, similiter pro interfectoribus suis orabant. Quod si disciplina nobis est orare etiam pro interfectoribus^¹⁴¹ et persecutoribus nostris, quomodo non etiam parentum et propinquorum <BII13, f. 27ra> persecutiones ferre et pro conversione eorum orare credimur^¹⁴²?

P102; BII13: LXXVII Quod parentes non auctores vitae nostrae sed ministri sint

[H. 77] Tum deinde etiam illud diligentius consideremus, quae sit nobis causa parentes diligendi. Pro eo, inquit, quod^¹⁴³ vitae nostrae videntur auctores. Auctores quidem vitae <SG670, p. 33a> nostrae parentes non sunt, sed ministri. Non enim vitam praebent, sed ingrediendi^¹⁴⁴ nobis ad <I83, f. 32ra> hanc vitam exhibent ministerium,

auctor autem^¹⁴⁵ vitae unus et solus est deus. Si autem auctorem vitae diligere volumus, illud^¹⁴⁶ nobis esse diligendum sciamus. Sed illum, inquit^¹⁴⁷, cognoscere^¹⁴⁸ potuimus, istos autem et novimus <VD38, f. 30ra> et in affectu^¹⁴⁹ habemus. Esto, non potuistis cognoscere, quid sit deus, qui^¹⁵⁰ tamen^¹⁵¹ non sit deus, perfacile^¹⁵² scire potuistis. Nam quomodo latere potuit hominem, quod^¹⁵³ lignum aut lapis aut aes vel alia huiusmodi materia non sit^¹⁵⁴? Quod si in his, quae facile^¹⁵⁵ depraehendere potuistis, animum ad discutiendum^¹⁵⁶ noluistis intendere, certum est, quia et^¹⁵⁷ in agnitione dei impediti estis, non impossibilitatis sed ignaviae^¹⁵⁸ vitio.

[H. 78] Nam, si voluissetis, ex his^¹⁵⁹ ipsis utilibus^¹⁶⁰ simulacris profecto accepissetis intellegentiae viam^¹⁶¹. Certum est, quia per ferrum facta sunt simulacra, ferrum vero per ignem confectum est. <SG670, p. 33b> Qui^¹⁶² ignis aqua exstinguitur, aqua^¹⁶³ autem per spiritum movetur, spiritus <BII13, f. 27rb> autem a deo initium habet. <S105, f. 14r> Sic enim dicit Moyses propheta: <I83, f. 32rb> In principio fecit deus caelum et terram. Terra autem erat^¹⁶⁴ invisibilis <E97, f. 18rb> et incomposita^¹⁶⁵, et tenebrae erant super faciem abyssi, et spiritus dei^¹⁶⁶ erat super aquas^¹⁶⁷. Qui^¹⁶⁸ spiritus iussu^¹⁶⁹ dei quasi^¹⁷⁰ ipsa conditoris manus lucem separavit^¹⁷¹ a tenebris, et post^¹⁷² illud invisibile^¹⁷³ caelum^¹⁷⁴ istud visibile^¹⁷⁵ produxit, ut superiora quidem habitaculum faceret angelis, inferiora vero^¹⁷⁶ hominibus.

Propter vos ergo^¹⁷⁷ iussu dei aqua, quae^¹⁷⁸ erat super faciem terrae, secessit, ut terra vobis produceret^¹⁷⁹ fructus. Cui etiam humorum venas latenter inseruit, ut <VD38, f. 30rb> vobis^¹⁸⁰ ex ea profluerent^¹⁸¹ fontes et flumina. Propter vos producere iussa est animantia et omnia, quae vestro usui voluntatique servirent^¹⁸². Aut non propter vos venti spirant, ut ex^¹⁸³ ipsis con<V630, f. 17vb>cipiens fructus vobis terra parturiat? Non^¹⁸⁴ ^¹⁸⁵ propter vos imbres perfluunt^¹⁸⁶ et tempora vicissitudines mutant? Non^¹⁸⁷ ^¹⁸⁸ propter vos sol oritur <SG670, p. 34a> et occidit, et muta<N442, f. 18rb>tiones^¹⁸⁹ luna^¹⁹⁰ perpetitur^¹⁹¹? Propter vos mare exhibet famulatum^¹⁹² suum, ut vobis ingratis^¹⁹³ cuncta subiaceant. Nonne pro his omnibus iusta^¹⁹⁴ <I83, f. 32va> erit ultionis poena, quia horum^¹⁹⁵ omnium largitorem, quem ante omnia et agnoscere et venerari debuistis^¹⁹⁶, solum prae^¹⁹⁷ ceteris ignoratis?

Sed et nunc isdem^¹⁹⁸ vos^¹⁹⁹ adhuc^²⁰⁰ intellegentiam eis^²⁰¹ duco^²⁰². Videtis^²⁰³ etenim^²⁰⁴, quod omnia gignuntur ex aquis, aqua vero <BII13, f. 27va> per unigenitum ex initio facta est, unigeniti vero omnipotens deus caput est, per quem tali ordine, ut <Bcan4, f. 38r> supra diximus, pervenitur ad patrem. Cum autem perveneritis, agnoscite hanc esse voluntatem eius, ut per aquas, que primae creatae sunt, denuo renascamini. Qui enim regeneratus fuerit per aquam, bonis operibus repletus^²⁰⁵ heres efficitur eius, a quo in incorruptione^²⁰⁶ generatus^²⁰⁷ est. Propter quod paratis animis accedite^²⁰⁸ quasi^²⁰⁹ filii <VD38, f. 30va> ad patrem, ut peccata vestra diluantur^²¹⁰ ^²¹¹ et causa eorum sola^²¹² <SG670, p. 34b> ignorantia fuisse probetur^²¹³ apud deum. Nam, si post agnitionem horum permanetis in^²¹⁴ incre<S105, f. 14v>dulitatem^²¹⁵, vobis iam perditionis^²¹⁶ vestrae causa et non ignorantiae reputabitur.

P102; BII13: LXXVIIII Neminem posse habere spem apud deum absque baptismo Item quae conferat aquae baptismum et confirmatio episcopi

[H. 79] Nec putetis, quod, etiam^²¹⁷ si omnem pietatem colatis^²¹⁸ omnemque^²¹⁹ iustitiam, baptismum <E97, f. 18va> vero <I83, f. 32vb> non accipitis^²²⁰, spem possitis^²²¹ habere apud deum, immo maiore^²²² poena^²²³ digni^²²⁴ eritis, qui bona opera non bene operati estis. Confertur^²²⁵ enim meritum boni^²²⁶ homini^²²⁷ ex bonis gestis, sed si ita gerantur^²²⁸, sicut deus iubet. Deus autem iussit omnem colentem se baptismo consignari^²²⁹. Quod si vos rennueritis^²³⁰ et^²³¹ vestrae voluntati magis quam dei obtemperetis, contrarii sine dubio et inimici estis voluntati eius. Sed dicitis fortasse: Quid^²³² confert^²³³ aquae baptismus^²³⁴ ad dei cultum? Primo quidem, quia, quod deo placuit, impletur. <BII13, f. 27vb> Secundo, quia regenerato^²³⁵ ex^²³⁶ aquis et deo renato^²³⁷ fragilitas^²³⁸ prioris nativitatis, quae vobis per hominem facta est, amputatur, <SG670, p. 35a> et ita demum^²³⁹ pervenire poteritis ad salutem, aliter impossibile est. Sic enim nobis cum sacramento verus propheta testatus est dicens: Amen, dico vobis, nisi quis^²⁴⁰ denuo renatus fuerit ex aqua viva, non introibit in regnum^²⁴¹ caelorum. <VD38, f. 30vb> Et ideo accelerate^²⁴² ^²⁴³. Est^²⁴⁴ enim in aquis istis misericordia eius quaedam, quae ex initio ferebatur super eas, <I83, f. 33ra> et agnoscit eos, qui baptizantur sub <O93, f. 4ra> appellatione triplicis sacramenti^²⁴⁵, <V630, f. 18ra> et eripit eos de suppliciis futuris quasi donum^²⁴⁶ quoddam offerens deo animas per baptismum consecratas. Confugite^²⁴⁷ ergo ad aquas istas, solae sunt enim, quae possunt^²⁴⁸ vim futuri ignis exstinguere. Ad quas^²⁴⁹, qui^²⁵⁰ moratur^²⁵¹ <N442, f. 18va> accedere, constat in eo infidelitatis adhuc idolum permanere et ab ipso prohiberi ad aquas, quae salutem^²⁵² conferunt^²⁵³, properare. Sive^²⁵⁴ enim iustus, sive sit^²⁵⁵ iniustus^²⁵⁶, baptismum <SG670, p. 35b> per omnia necessarium est, iusto quidem^²⁵⁷, <S105, f. 15r> ut adimpleatur in eo perfectio et regeneretur deo, iniusto vero, ut peccatorum, quae gessit, remissio concedatur. Omnibus^²⁵⁸ ergo festinandum est sine^²⁵⁹ mora renasci deo et^²⁶⁰ demum consignari^²⁶¹ ab episcopo, id est septiformem gratiam spiritus^²⁶² sancti percipere, quia incertus est uniuscuiusque exitus vitae.

Cum^²⁶³ autem regeneratus fuerit per aquam et postmodum septiformi spiritus gratia <BII13, f. 28ra> ab episcopo, ut memoratum est, confirmatus, quia^²⁶⁴ aliter perfectus esse christianus nequa<I83, f. 33rb>quam poterit, nec sedem habere inter perfectos, si non necessitate, sed incuria aut voluntate remanserit, ut a^²⁶⁵ ^²⁶⁶ beato Petro <E97, f. 18vb> accepimus, et ceteri sancti apostoli praecipiente domino docuerunt, <VD38, f. 31ra> et^²⁶⁷ demum^²⁶⁸ ex operibus bonis ostendat^²⁶⁹ in se similitudinem^²⁷⁰ eius, qui eum genuit, patris.

P102; BII13: LXXX Quod post baptismum agnosci debeat honor dei Item et quid sit honor dei

[H. 80] Posthac^²⁷¹ vero agnoscat deum honorare, honor autem <SG670, p. 36a> eius est^²⁷², ut ita vivat, sicut ipse vult. Vult autem^²⁷³ unumquemque ita vivere^²⁷⁴, ut homicidium et adulterium nesciat, odium et avaritiam fugiat, iram, superbiam, iactantiam respuat et exsecretur^²⁷⁵, invidiam quoque^²⁷⁶ ^²⁷⁷ et cetera his similia penitus a se ducat aliena.

P102; BII13: LXXXI De propria nostrae religionis observantia et quod castimoniae multae sint species

[H. 81] Est sane propria quaedam nostrae <Bcan4, f. 38v> religionis observantia, quae non tam imponitur hominibus, quam proprie^²⁷⁸ ab unoquoque deum^²⁷⁹ colente causa puritatis expetitur^²⁸⁰ ^²⁸¹.

De castimoniae dico cautela^²⁸², cuius species multae sunt. Sed primo, ut observet unusquisque, ne^²⁸³ menstruatae mulieri misceatur, hoc enim exsecrabile^²⁸⁴ ducit^²⁸⁵ ^²⁸⁶ lex dei. Quod et si lex de his non admonuisset, nos ut^²⁸⁷ canthari^²⁸⁸ libenter^²⁸⁹ volveremur in ster<I83, f. 33va>core. Debemus^²⁹⁰ aliquid amplius habere^²⁹¹ animalibus utpote^²⁹² rationabiles^²⁹³ homines et caelestium <BII13, f. 28rb> sensuum^²⁹⁴ ^²⁹⁵ capaces, quibus summi studii esse debet^²⁹⁶ ab omni inquinamen<SG670, p. 36b>to cordis^²⁹⁷ conscientiam^²⁹⁸ custodire.

V630: Quod bonum sit ab omni inquinamento cordis conscientiam custodire et quod bonum sit etiam corpus aqua diluere

Bonum^²⁹⁹ est autem et puritati^³⁰⁰ conveniens etiam corpus aqua^³⁰¹ diluere^³⁰² ^³⁰³. Bonum vero dico non quasi <S105, f. 15v> principale illud, in quo mens purificatur^³⁰⁴, sed quod^³⁰⁵ sequela^³⁰⁶ ^³⁰⁷ sit^³⁰⁸ illius boni hoc, in quo caro diluitur. <VD38, f. 31rb> Sic enim et magister noster quosdam pharisaeorum^³⁰⁹ et scribarum, qui videntur^³¹⁰ esse ceteris meliores et a vulgo <V630, f. 18rb> separati, increpabat^³¹¹ dicens^³¹² eos hypocritas, quia^³¹³ ea solummodo, quae hominibus videbantur, purificabant, corda vero, quae solus deus aspicit, inquinata relinquebant et sordida. Ad quosdam ergo ex ipsis, non ad omnes, dicebat: Vae^³¹⁴ vobis, scribae et pharisaei hypocritae, quia^³¹⁵ mundatis <N442, f. 18vb> calicis et parapsidis^³¹⁶, quod deforis est, intus^³¹⁷ autem plena sunt sordibus. Pharisaee caece, munda prius, quod intus est, et, quod deforis est, erit mundum. <I83, f. 33vb> Vere enim si mens mundetur^³¹⁸ luce^³¹⁹ scientiae, cum ipsa fuerit munda ac splendida, tunc etiam eius, <SG670, p. 37a> qui deforis^³²⁰ est, hominis ipsa necessario curam gerit, id est carnis suae, ut et ipsa^³²¹ <E97, f. 19ra> purificetur.

Ubi^³²² autem ista, quae deforis^³²³ est, purificatio^³²⁴ carnis neglegitur, certum est ibi^³²⁵ neque^³²⁶ de puritate mentis ac mundicia cordis curam^³²⁷ geri^³²⁸. Ita ergo fit^³²⁹, ut is, qui intrinsecus^³³⁰ mundus est, mundetur^³³¹ sine dubio et extrinsecus, non semper^³³² autem^³³³ is, qui mundatur^³³⁴ extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est, mundetur^³³⁵ sine dubio et extrinsecus. Non semper^³³⁶ autem^³³⁷ is^³³⁸, qui mundatur^³³⁹ extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est, videlicet <BII13, f. 28va> cum^³⁴⁰ ait^³⁴¹ ^³⁴² haec, ut^³⁴³ hominibus placeat.

Sed et illa species castimoniae observan<VD38, f. 31va>da est, uti ne passim et libidinis solius causa^³⁴⁴ feminis coeatur^³⁴⁵ ^³⁴⁶,

sed posteritatis reparandae gratia, quae observantia, cum etiam in nonnullis pecudibus^³⁴⁷ inveniatur, pudori^³⁴⁸ est, si non ab^³⁴⁹ hominibus rationabilibus^³⁵⁰ et deum colentibus observetur. Ergo omnes peccaverunt et egent auxilio^³⁵¹ dei.

Propter quod, carissimi, sectamini semper caritatem et aemulamini^³⁵² ^³⁵³ meliora et spiritalia, <I83, f. 34ra> et adiuvate^³⁵⁴ <SG670, p. 37b> vos invicem, ut deo semper in omnibus placere valeatis^³⁵⁵. Amen.

O93, f. 4ra; V630, f. 18rb; N442, f. 18vb; I83, f. 34 ra; VD38, f. 31va; SG670, f. 37b; Bcan4, f. 38v; E97, f. 19ra; P102; BII13, f. 28va; S105, f. 15v

1 Überschrift fehlt S105

2 EPISTOLA sancti korr. aus EPISTOLA E97

3 PAPAE SCRIPTA DISCIPULIS SUIS, QUI MALORUM HOMINUM PERSUASIONIBUS ALIQUATENUS DEVIARUNT, ET HIS ATQUE GENTIBUS, INTER QUAS HABITABANT, DIRECTA] EXCERPTA DE VOLUMINE QUOD DICITUR ITINERARIUM SANCTI PETRI DE CAThECIZANDIS RUDIBUS SG670

4 MAIORUM V630; E97; P102; BII13

5 DEVIABUNT I83; deviarant E97

6 praecipit BII13

7 qui fehlt P102

8 lemens S105

9 am Rande consociis VD38

10 gentibusque quae korr. aus gentibus quaeque SG670; gentibus quęque S105

11 Oportet] Oportet vos Bcan4

12 contingerit I83; Bcan4

13 tamen est] est tamen E97

14 est fehlt V630

15 veritatis viam] viam veritatis Bcan4

16 iis E97; his korr. aus his in P102

17 qui korr. aus qui in P102

18 fecerunt korr. aus fecerint SG670; S105

19 iis E97

20 audierunt] audierunt si korr. aus audierunt SG670; audierunt] audierunt Si S105

21 reducite korr. aus riducite P102

22 nec Bcan4

23 sed fructuosi fehlt V630

24 inveniatis I83

25 terra cultore neglecta] cultore neglecta terra V630; a cultore neglecta terra korr. aus cultore neglecta terra E97

26 et tribulos] tribulosque Bcan4

27 am Rande neglegentia VD38

28 falsę korr. aus falsi P102

29 diligentia ad excolendum korr. aus diligentia O93

30 excolendum korr. aus excolendus S105

31 ius] vires korr. aus vis V630; rus korr. aus prous VD38; rus SG670; S105

32 ius mentis vestrae] mentis vestrę agrum E97

33 vestrae ut] vestrae korr. aus vestrae et SG670

34 ut hic] et hunc SG670; S105

35 interlinear dus V630

36 colono V630

37 excolet V630

38 occupationis I83

39 semen enecet] semine necet Bcan4

40 am Rande occidat VD38

41 Potest korr. aus Post VD38

42 multum I83

43 interlinear restaret VD38

44 vitae tempus] tempus vitę Bcan4

45 est fehlt E97

46 am Rande dubitantem VD38

47 cunctantem] cum tantae, interlinear cunctantem SG670

48 ob fehlt SG670; S105

49 est] est temporis spatio SG670; S105

50 consuetudinis] consuetudinis deleatis korr. aus consuetudinis SG670

51 vitia resecentur fehlt SG670; vitia resecentur] abiciantur S105

52 am Rande abscidantur VD38

53 resecentur korr. aus recensentur V630

54 poteris I83

55 iis E97

56 quem Bcan4

57 enim est] est enim SG670

58 iusta] utilis vita V630; utilis E97

59 unusquisque korr. aus unisquisque SG670; unusquisque korr. aus nusquisque S105

60 his] his in V630; iis E97

61 am Rande perversam VD38

62 perpera I83; Bcan4

63 stereli Bcan4

64 semine V630; P102; BII13

65 verbi korr. aus verbum N442

66 praeparet korr. aus praeparat SG670; praeparet E97

67 et V630

68 iustissimus korr. aus iustissimis S105

69 concalescat SG670; S105; calescat Bcan4; calescat korr. aus coalescat P102

70 deducerit VD38

71 am Rande casus VD38

72 am Rande ruinas VD38

73 dedit] dedit et korr. aus dedit SG670

74 Ad Bcan4

75 quae korr. aus qua P102

76 quod korr. aus quos SG670

77 am Rande debitores VD38

78 intereat korr. aus interea SG670

79 sicut] si quit VD38; si quod SG670; si quid E97; P102; BII13; si quod S105

80 ipsi I83

81 am Rande Nota SG670

82 apposuit SG670; S105

83 fore Bcan4

84 am Rande reverterentur VD38

85 resipiscerent korr. aus resipicerent I83; respicerent Bcan4

86 resipiscerent et lumen veritatis aspicerent korr. aus resipiscerent VD38

87 dolorent VD38

88 quam BII13

89 accendatur korr. aus accedatur VD38

90 pugnam VD38

91 scientia SG670; S105

92 igrrantia S105

93 Sicut korr. aus Sicut enim SG670

94 mortuas N442; I83; VD38; SG670; Bcan4; P102; BII13; S105

95 secantis V630; E97; secante SG670; S105

96 quod agit korr. aus quod O93

97 ait V630; I83; Bcan4; P102

98 veritas Bcan4

99 filiis SG670; S105

100 consanguineos korr. aus sanguineos Bcan4

101 erroris korr. aus erroribus V630

102 sermonis domini korr. aus sermonis BII13

103 iterum korr. aus iterum iterum S105

104 qui korr. aus quia SG670

105 venit Bcan4

106 terram SG670; P102; BII13; S105

107 Sed korr. aus Quod SG670

108 si fehlt SG670

109 saparari S105

110 si cum] cum si V630

111 si cum ipsis] etiam si ipsi E97

112 sine N442; I83; VD38; P102; BII13; in korr. aus sine Bcan4

113 sic VD38; P102; BII13

114 Iustum korr. aus Iustum est SG670

115 qui korr. aus quis E97

116 se dari] salvari V630; E97; faeda SG670; S105

117 adverte korr. aus averte V630; adverte SG670; E97; BII13; S105

118 quia korr. aus qui VD38

119 separatio korr. aus sepatio S105

120 Ille SG670; Bcan4; S105

121 Illi enim velint] Ille enim vult SG670; S105

122 vellent korr. aus velint N442; volunt V630

123 interesse SG670; S105

124 et V630

125 illud E97

126 am Rande confusionem sibi ingerentem VD38

127 am Rande non sustineat VD38

128 sita P102

129 separatio korr. aus sepatio S105

130 a bono deo] a bonedi VD38

131 dei VD38

132 data E97; BII13

133 com SG670

134 persequntur E97

135 Sciunt korr. aus Scient O93

136 quia peccatum ipsorum causa ignorantiae est] peccatum ipsorum causam ignorantiae esse SG670; S105

137 Propterea idemque] Propter eo idemque korr. aus Propter eodemque O93; Proptereaque idem korr. aus Propterea idemque SG670

138 denique V630; E97

139 iis E97

140 eis SG670

141 interfectoribus et persecutoribus korr. aus interfectoribus BII13

142 credimur korr. aus credimus V630; credimus E97; S105

143 quia N442

144 ingredi I83

145 autem vite korr. aus autem O93

146 illum korr. aus illud V630; illum VD38; SG670; E97; P102; BII13; S105

147 inquiunt SG670; S105

148 cognoscere] cognoscere non V630; SG670; E97; P102; BII13; S105

149 affectu korr. aus afpectu O93

150 quid E97

151 tamen] tamen quid SG670; S105

152 am Rande leviter VD38

153 qui Bcan4

154 sit] sit deus SG670; S105

155 facere I83; VD38; Bcan4

156 discutiendum korr. aus discutiedum I83

157 et fehlt SG670; S105

158 am Rande stultitię ingratie VD38

159 his fehlt SG670; S105

160 inutilibus SG670; S105

161 am Rande rationem VD38

162 quia I83

163 Aquam P102

164 erat fehlt SG670; S105

165 composita O93; N442; inconposita korr. aus conposita V630

166 di VD38

167 eam SG670; S105

168 Qui fehlt SG670; S105

169 iussum O93

170 am Rande veritati oponitur VD38

171 separavit korr. aus speravit P102

172 posuit I83

173 invisibilem Bcan4

174 caelum istud visibile fehlt SG670; S105

175 visibilem VD38

176 vero fehlt VD38; P102; BII13

177 ergo fehlt V630; E97

178 quae korr. aus qua VD38

179 produceret korr. aus producet P102

180 nobis E97

181 profluerent korr. aus fluerent O93; profluerent korr. aus profuerent VD38

182 deservirent VD38; P102; BII13; deservirent korr. aus servirent Bcan4

183 et S105

184 interlinear vel Num E97

185 Nonne korr. aus Non O93

186 profluunt V630; N442; SG670; E97; BII13; S105

187 interlinear vel Num E97

188 Nonne korr. aus Non O93

189 mutationes korr. aus mutataones V630

190 luna korr. aus lune V630; lunae I83; Bcan4

191 am Rande sustinet VD38

192 am Rande servitium VD38

193 interlinear ineptis VD38

194 iussa E97; iuxta P102

195 aliorum P102

196 debuistis solum korr. aus debuistis V630

197 prae ceteris] pręteritis S105

198 idem V630; isdem fehlt SG670; S105

199 interlinear bis SG670

200 adhuc] adhuc in V630; P102; BII13; adhuc in korr. aus adhuc VD38; ad E97

201 interlinear vel eius V630; eius I83; VD38; SG670; Bcan4; P102; BII13; S105; eis fehlt E97

202 dico SG670; S105

203 am Rande Nota O93; am Rande z V630

204 enim I83

205 repletus korr. aus repletis O93; repletur korr. aus repletus N442; repletis I83; Bcan4

206 incorruptionem VD38; BII13

207 regeneratus V630; E97

208 accēdite Bcan4

209 quasii Bcan4

210 am Rande purgentur VD38

211 deluantur I83

212 sola] sola ab S105

213 probet O93; N442; I83

214 in fehlt I83; Bcan4

215 incredulitatem korr. aus credulitatem O93; incredulitate korr. aus incredulitatem V630; incredulitate VD38; P102; BII13; S105; incredulitate korr. aus incredulite SG670

216 preditionis I83

217 iam I83

218 am Rande diligatis VD38

219 omnemque iustitiam] omnem substantiam SG670; S105

220 accipiatis VD38; SG670; P102; BII13; S105

221 possitis korr. aus positis V630

222 maiori N442; SG670; E97; P102; S105

223 pona I83

224 digni korr. aus dign P102

225 Confertur korr. aus Fertur O93

226 boni fehlt V630; E97

227 hominis SG670; S105

228 generantur SG670; S105

229 cogsignari S105

230 am Rande respueritis VD38

231 ut korr. aus et V630

232 am Rande z V630

233 confert aquae] aquę confert E97

234 baptismum I83; P102; BII13

235 regenerato korr. aus regeneratio I83; regeneratio P102; BII13; regenerata SG670; S105

236 et VD38

237 renovata SG670; S105

238 flagilitas S105

239 demun Bcan4

240 quis korr. aus qui SG670

241 regnu O93

242 am Rande festinate VD38

243 accellarate Bcan4

244 am Rande z V630

245 sacramenti korr. aus sacramentis Bcan4

246 domum SG670

247 Confugite korr. aus Consurgite S105

248 possint V630; E97

249 aquas S105

250 quisquis korr. aus quiquis SG670; quisquis S105

251 am Rande tardat VD38

252 salutem conferunt korr. aus salutem V630

253 am Rande tribuunt VD38

254 am Rande z V630

255 sit fehlt I83

256 iniustus korr. aus iniustus per Bcan4

257 quidem ut korr. aus quidem Bcan4

258 am Rande drei Punkte N442

259 sine korr. aus sive SG670

260 am Rande Quod prosit ultima consignatio I83

261 consignare I83

262 spiritus sancti] sancti spiritus SG670; S105

263 am Rande Nota CSG. VD38

264 quia korr. aus qui N442; qui V630

265 a beato korr. aus ab eo BII13

266 a beato Petro] habeat quod a petro korr. aus habeat quod SG670; habeat quod a petro S105

267 et fehlt BII13

268 am Rande postea VD38

269 ostendit SG670; S105

270 similitudine V630; I83

271 Post haec korr. aus Posthac V630; BII13; Posthac] Post haec SG670; Bcan4; P102; S105; Post VD38

272 est fehlt V630; E97

273 autem] autem ut Bcan4

274 vivire S105

275 am Rande abhominet VD38

276 am Rande etiam VD38

277 quoque et cetera korr. aus quoque O93

278 proprię korr. aus propię O93

279 deum colente] colente deum S105

280 am Randerequiritur VD38

281 expetitur korr. aus expeditur V630

282 cautele I83; cautela korr. aus cautele SG670; Bcan4

283 quae P102

284 am Rande abhominabile VD38

285 am Rande iudicat VD38

286 dicit SG670; Bcan4; S105

287 ut canthari fehlt V630; E97

288 canthari] cathari non korr. aus cathari SG670; S105

289 libenter korr. aus libener BII13

290 Debemus] Debemus enim korr. aus Debemus SG670

291 habere] habere ab SG670; S105

292 am Rande sicut VD38

293 rationabiles korr. aus rationabilis I83

294 censuum E97

295 sensuum capaces] capaces sensuum SG670; S105

296 debeat SG670; S105

297 cordis] cordis et I83

298 conscientia I83

299 am Rande drei Punkte N442

300 puritati korr. aus puritate SG670

301 aquam I83

302 am Rande mundare VD38

303 deluere I83

304 purificatur sed korr. aus purificatur SG670

305 quod sequela] quęla S105

306 am Rande Imitatio consecutio VD38; am Rande imitatio BII13

307 sequela korr. aus requela SG670; sequens korr. aus sequenda Bcan4; sequela] seque imitatio iam P102

308 sit] sit quod S105

309 phariseorum korr. aus phaseorum S105

310 videbantur VD38; SG670; P102; BII13; S105

311 increpat I83; SG670; BII13; S105; increpabat korr. aus increbat VD38; increpabat korr. aus increpat Bcan4

312 dicens eos] eos dicens SG670

313 qui BII13

314 Voe I83

315 quia korr. aus qui I83

316 am Rande scutellae VD38

317 inter Bcan4

318 videtur VD38

319 luce] luce mundetur et luce korr. aus luce mundetur luce SG670; luce mundetur lucę S105

320 foris SG670

321 ipsa purificetur] ipsam purificet SG670; S105

322 am Rande

323 foris SG670; S105

324 purificatio carnis korr. aus purificatio O93

325 ibi fehlt V630; E97

326 neque korr. aus ne VD38

327 curam korr. aus puram SG670

328 geri korr. aus gerit Bcan4

329 fit ut is korr. aus fit O93

330 intrinsecus mundus est mundetur sine dubio et extrinsecus non semper autem is qui mundatur extrinsecus korr. aus intrinsecus O93

331 mundetur sine dubio et extrinsecus; non semper autem is, qui mundatur extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est, mundetur sine dubio et extrinsecus. Non semper autem is, qui mundatur extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est fehlt I83; SG670; S105

332 semper autem korr. aus semper SG670

333 autem fehlt S105

334 mundantur I83

335 mundetur sine dubio et extrinsecus Non semper autem is qui mundatur extrinsecus etiam intrinsecus mundus est fehlt I83; SG670; E97; P102; BII13; S105

336 semper autem korr. aus semper SG670

337 autem fehlt S105

338 is korr. aus his V630

339 mundantur I83

340 am Rande cum facit VD38

341 agit V630; VD38; SG670; E97; P102; BII13; S105

342 ait hęc korr. aus agit et Bcan4

343 ut] ut ab S105

344 causę Bcan4

345 am Rande commisceatur VD38

346 coeatur] coeat quis SG670; S105

347 pecoribus VD38; P102; BII13

348 pudoris V630; E97

349 hab korr. aus habo Bcan4

350 rationalibus VD38; BII13

351 auxilio korr. aus axilio V630

352 am Rande sequimini VD38

353 ęmulamini korr. aus ęmulaminini V630

354 adiuvate korr. aus adiuvante SG670; Bcan4

355 veleatis S105

© 2004-2006 Karl-Georg Schon
Dieser Text ist urheberrechtlich geschützt. Er steht unter der GNU Free Documentation License.
Demnach dürfen Sie ihn frei weiter verbreiten und bearbeiten, vorausgesetzt Sie nennen den Namen des ursprünglichen Autors und Sie geben auch anderen das Recht den von Ihnen bearbeiteten oder verbreiteten Text unter den gleichen Bedingungen weiter zu verbreiten. Im einzelnen finden Sie Bestimmungen der GNU Free Documentation License unter dem Menüpunkt Lizenz.

[Home]
[Überblick]
Handschriftenverzeichnis

Handschriftenbeschreibungen
[Text]
[Übersetzungen]
[Capitula Angilramni]
[Collectio Danieliana]
[Lizenz]
[Kontakt]
[Links]
[Impressum]
[Inhalt]

[Home] [Überblick] Handschriftenverzeichnis

Handschriftenbeschreibungen [Text] [Übersetzungen] [Capitula Angilramni] [Collectio Danieliana] [Lizenz] [Kontakt] [Links] [Impressum] [Inhalt]

[Home]
[Überblick]
Handschriftenverzeichnis

Handschriftenbeschreibungen
[Text]
[Übersetzungen]
[Capitula Angilramni]
[Collectio Danieliana]
[Lizenz]
[Kontakt]
[Links]
[Impressum]
[Inhalt]