Die Auflösung der Handschriftensiglen und Hinweise zur Edition finden Sie hier.

3. Clemens-Brief

O93, f. 2ra; V630, 14ra; N442, f. 14vb; I83, f. 24ra; VD38, f. 22ra; SG670, p. 14b; Bcan4, f. 32v; E97, f. 14ra; P102; BII13, f. 20va; S105, f. 4v

ITEM^{1 2} INCIPIT³ EPISTOLA GENERALIS⁴ CLEMENTIS PAPAE OMNIBUS <VD38, f. 22rb> TAM MAIORIS⁵ QUAM INFERIORIS ORDINIS CLERICIS AC⁶ CUNCTIS FIDELIBUS SCRIPTA⁷.

Bcan4; P102; BII13: LVI Quod qui sacerdotio domini fruuntur plus scire oporteat ut sibi subditos pleniter docere possint

[H. 56] Clemens⁸ urbis Romae episcopus omnibus coepiscopis⁹, presbyteris, diaconibus ac reliquis clericis, et cunctis principibus, maioribus minoribusve¹⁰ omnibusque¹¹ generaliter fidelibus benedictio claritas¹² et gloria in gratia dei, quae data est nobis <N442, f. 15ra> in Christo Iesu domino nostro.

Bcan4: De cura pastorali

Urguet¹³ nos, fratres¹⁴, <I83, f. 24rb> multus amor vester et¹⁵ religiosa¹⁶ invitat¹⁷ devotio, quia debitores sumus, ut quaedam vobis scribamus.

<SG670, p. 15a> Vobis^{18 19} ergo, qui sacerdotio domini fruimini²⁰ et in speculo²¹ estis positi, plus scire oportet, ut subditos vobis populos pleniter docere possitis <BII13, f. 20vb> eisque ad regna caelorum ducatum²² praebere domino annuente valeatis. Unde et ipsa per²³ se veritas ait: Vobis datum est nosse mysterium regni dei, ceteris autem in parabolis et reliqua.

N442: Qualiter episcopi docere debent et subditi audire

Propter²⁴ quod consilium²⁵ do unicuique vestrum constanter docere verba divina, et²⁶ discentibus libenter accommodare²⁷ aurem verbo dei. <VD38, f. 22va>

O93: Qualiter episcopis (folgen tironische Noten)

VD38; P102; BII13: LVII²⁸ Qualiter episcopi docere debent et subditi audire

Bcan4: LVII

[H. 57] Vestrum²⁹ enim, qui³⁰ legatione³¹ Christi³² fungimini, est docere populos, eorum vero est vobis³³ oboedire ut deo.

S105: de oboedientia exibenda episcopis

Si autem vobis episcopis non oboedierint omnes presbyteri, diaconi ac³⁴ subdiaconi et³⁵ reliqui clerici cuncti^{36 37} omnesque³⁸ principes tam maioris³⁹ ordinis quam et⁴⁰ inferioris atque reliqui <SG670, p. 15b> populi, tribus et linguae non obtemperaverint, non solum infames, sed⁴¹ et⁴² extorres^{43 44} a regno dei et consortio fidelium a⁴⁵ liminibus sanctae dei ecclesiae alieni erunt. Nam vestrum est eos instru<V630, f. 14rb>ere, eorum vero⁴⁶ est vobis⁴⁷ oboedire ut deo, cuius legatione⁴⁸ fungimini <I83, f. 24va> dicente domino: Qui vos audit, me audit, et⁴⁹ qui vos spernit, me <E97, f. 14rb> spernit, et qui vos recipit, me recipit, et qui me recipit, recipit eum, qui me misit.

I83: De filiis circa patrem rebellibus

Bcan4: De filiis circa patrem rebellibus et qualiter circa singulorum securam exercent

Nihil enim iniustius⁵⁰ vel inhonestius⁵¹ est quam filios patribus rebelles aut <S105, f. 5r> clericos vel laicos doctoribus seu discipulos magistris inoboedientes vel protervos⁵² exsistere. Novimus enim <BII13, f. 21ra> primum hominem per inoboedientiam cecidisse, idcirco omnes hoc vitium summopere cavere monemus⁵³. Et quia dominus⁵⁴ superbis resistit, humilibus autem dat gratiam, dominus <VD38, f. 22vb> noster mit<SG670, p. 16a>tens nos vice sua in⁵⁵ loco apostolorum ad praedicandum⁵⁶ praecepit nobis⁵⁷ docere <Bcan4, f. 33r> omnes omnesque nobis fideliter oboedientes ut ipsi⁵⁸ exsistere, quoniam nec aliter^{59 60} terra pariet⁶¹ fructus suos, nisi culta receperit semen et irrigata⁶² germinaverit et pariat⁶³, quae est paritura. Sic et omnis homo, qui libenter non receperit verbum dei, illudque in corde suo germinare non⁶⁴ siverit⁶⁵ ac minime crediderit doctoribusque⁶⁶ et episcopis suis⁶⁷ non benivolus, sed rebellis atque inoboediens exstiterit⁶⁸, fructum non germinabit nec pariet, sed⁶⁹ similis est⁷⁰ arbori⁷¹ illi, de qua dominus ait: Omnis <I83, f. 24vb> arbor, quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem⁷² mittetur.

Bcan4: LVIII

P102; BII13: LVIII De aaron primo pontifice et de unguento quo perunctus est

[H. 58] Primus⁷³ enim⁷⁴ pontifex Aaron⁷⁵ chrismate compositionis⁷⁶ perunctus princeps populi fuit et tamquam rex⁷⁷ primitias et tri<SG670, p. 16b>butum per capita accepit a populo, et iudicandi plebem⁷⁸ sorte suscepta de mundis immundisque iudicabat⁷⁹. Sed et⁸⁰ si alius ex ipso unguento perunctus est⁸¹, virtute inde concepta etiam ipse <VD38, f. 23ra> rex aut propheta aut pontifex fiebat. Quod si temporalis et^{82 83} gratia ab hominibus⁸⁴ composita tantum potuit, intelle<BII13, f. 21rb>gite iam, quantum sit illud unguentum, <N442, f. 15rb> quod a deo de virgulto vitae prolatum est, cum hoc, quod ab hominibus factum est, tam eximias^{85 86} inter homines conferat^{87 88} dignitates. Quid⁸⁹ enim in praesenti saeculo propheta gloriosius, pontifice clarius, rege sublimius⁹⁰?

Bcan4: LVIIII

P102; BII13: LVIIII De pontifice sacro chrismate peruncto et in civitate constituto scripturis sacris erudito

[H. 59] Omnis⁹¹ enim pontifex sacro⁹² chrismate⁹³ perunctus et in civitate constitutus⁹⁴, scripturis sacris⁹⁵ eruditus⁹⁶, carus et pretiosus⁹⁷ <S105, f. 5v> hominibus oppido⁹⁸ esse debet.

BII13: qualiter episcopus honorandus sit

Quem⁹⁹ quasi Christi^{100 101} locum <SG670, p. 17a> tenentem¹⁰² honorare omnes debent eique servire et oboedientes ad salutem suam fideliter exsistere scientes, <I83, f. 25ra> quod sive honor <E97, f. 14va> sive iniuria¹⁰³, quae ei defertur¹⁰⁴, in Christo¹⁰⁵ redundat et a Christo in deum. Audire ergo eum attentius¹⁰⁶ oportet et¹⁰⁷ ab ipso suscipere doctrinam fidei,

Bcan4: LX

P102; BII13: LX Quod pontifex monita vitae a presbyteris debeat inquirere a diaconibus vero ordinem disciplinae

[H. 60] monita autem vitae a presbyteris <V630, f. 14va> inquirere, a diaconibus vero ordinem disciplinae. Propter quod deprecor <O93, f. 2rb> <VD38, f. 23rb> vos, conservos¹⁰⁸ et adiutores meos, ut discatis attentius animarum curam gerere et pro omnibus stare, maxime tamen pro his¹⁰⁹, qui in cultu divino laborant.

Bcan4: LXI

P102; BII13: LXI Commonitorium plenum documentis

[H. 61] Ecclesiarum¹¹⁰ omnium¹¹¹ curam habetote, servorumque¹¹² earum¹¹³ adiutorium praebete, viduarum¹¹⁴ religiosam <BII13, f. 21va> curam¹¹⁵ gerite, pupillos enixius¹¹⁶ liberate, pauperibus misericordiam facite¹¹⁷, iuvenes pudicitiam¹¹⁸ <SG670, p. 17b> docete et, ut¹¹⁹ breviter totum¹²⁰ dicam, alterutrum vos, in quibus res poposcerit¹²¹, sustentate¹²². Deum¹²³ colite, qui creavit caelum et terram, et Christo credite. Invicem vos diligite et misericordes estote in^{124 125} omnes. Non verbo solo, sed opere et rebus replete¹²⁶ caritatem¹²⁷. Agite¹²⁸ pro viribus, conservi dilectissimi, quia bonum est, ut unusquisque vestrum, secundum quod potest, <I83, f. 25rb> prosit accedentibus¹²⁹ ad fidem religionis nostrae¹³⁰. Et ideo non¹³¹ vos pigeat secundum sapientiam, quae vobis per dei providentiam col<VD38, f. 23va>lata est, instruere¹³² ignaros¹³³ et docere. Desiderium ergo habere omnes erga doctorem veritatis eumque¹³⁴ ut oculos suos amare oportet, quia et¹³⁵ ipsum populum¹³⁶ sibi commissum ceu¹³⁷ proprios filios amare et docere condecet¹³⁸. Hoc enim a patre caelesti¹³⁹ donatum est¹⁴⁰, sed¹⁴¹ salus in eo est, ut voluntatem eius, cuius amorem et de<SG670, p. 18a>siderium deo largiente conceperint, faciant¹⁴².

Bcan4: LXII De his qui christiana baptizari nituntur qualiter se habeant et de ceteris fidelibus Qualiter ei qui fidelis existere voluerit baptismum sit tribuendum LXII

P102; BII13: LXII Qualiter ei qui fidelis existere voluerit baptismum sit tribuendum

[H. 62] Si¹⁴³ quis ergo fidelis voluerit exsistere et desiderat baptizari, exutus^{144 145} prioribus <Bcan4, f. 33v> malis de reliquo pro bonis actibus heres bonorum¹⁴⁶ caelestium ex¹⁴⁷ gestis¹⁴⁸ propriis fiat. Accedat^{149 150} autem, qui vult, ad sa<S105, f. 6r>cerdotem¹⁵¹ suum, et ipsi det nomen suum atque ab eo audiat mysteria¹⁵² regni caelorum, ieiuniis frequentibus operam impendat¹⁵³ ac semetipsum¹⁵⁴ in omnibus probet, ut tribus mensibus <BII13, f. 21vb> iam consumando¹⁵⁵ in die festo possit baptizari. Baptizatur^{156 157} autem¹⁵⁸ unusquisque in aquis perennibus¹⁵⁹, nomine¹⁶⁰ trinae beatitudinis invocato super se, perunctus primo oleo per orationem <N442, f. 15va> <I83, f. 25va> sanctificato, ut ita demum^{161 162} per haec¹⁶³ consecratus possit <VD38, f. 23vb> percipere locum cum sanctis.

Bcan4: LXIII

P102; BII13: LXIII Ut nullus causa opprobrii senectutis vel nobilitate generis aut iuventutis neglegat inquirere a parvulis et minus eruditis si quid forte est utilitatis aut salutis

[H. 63] Nullus¹⁶⁴ enim propter¹⁶⁵ obprobrium <E97, f. 14vb> senectutis vel no<SG670, p. 18b>bilitatem¹⁶⁶ generis aut iuventutis a¹⁶⁷ parvulis et minus eruditis, si quid forte est utilitatis aut¹⁶⁸ salutis, inquirere neglegat. Qui enim rebelliter¹⁶⁹ vivit et discere atque agere bona recusat, magis diaboli quam Christi membrum esse ostenditur et potius infidelis¹⁷⁰ quam fidelis monstratur. Quomodo ergo¹⁷¹ non¹⁷² omnibus¹⁷³ hoc amabile est cunctisque exoptatum¹⁷⁴, ut, quae ignorat, discat, et, quae didicerit, <V630, f. 14vb> doceat? Certissimum namque est, quod neque amicitia neque propinquitas generis neque regni sublimitas¹⁷⁵ homini debet esse pretiosior veritate, quia nihil¹⁷⁶ est^{177 178} pretiosius¹⁷⁹ anima.

Bcan4: LXIIII

P102; BII13: LXIIII De Adam et quod solus homo est rationabilis

[H. 64] Dominus autem creator omnium ex initio ad imaginem suam hominem fecit, eique¹⁸⁰ dominatorem¹⁸¹ terrae marisque et aeris ipsius dedit veritatemque inquirere prae<SG670, p. 19a>cepit, et¹⁸² sicut¹⁸³ verus nobis propheta enarravit et ipsa <BII13, f. 22ra> rerum ratio docet. Solus enim homo est rationabilis¹⁸⁴, et consequens est, ut ratio¹⁸⁵ irrationabilibus dominetur. Hic¹⁸⁶ enim ab initio, <VD38, f. 24ra> cum <I83, f. 25vb> adhuc iustus esset¹⁸⁷, cunctis viris^{188 189} et omni fragilitate¹⁹⁰ superior erat, ubi autem peccavit et factus est servus peccati, simul¹⁹¹ et fragilitati efficitur obnoxius^{192 193}.

Bcan4: LXV

P102; BII13: LXV De pietate et impietate et de fide et infidelitate

[H. 65] Quod¹⁹⁴ idcirco scriptum est, ut sciant homines, quia¹⁹⁵, sicut ex impietate¹⁹⁶ passibiles¹⁹⁷ facti sunt, ita per pietatem possunt esse impassibiles¹⁹⁸, et non solum impassibiles¹⁹⁹, verum et parva^{200 201} in deum fide²⁰² aliorum passiones <S105, f. 6v> curantes. Ita enim verus ipse propheta promisit dicens: Amen dico vobis, si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic: Transi hinc²⁰³, et transibit²⁰⁴. Huius vocis etiam vos ipsi documenta cepistis, etiam facta²⁰⁵ quaedam²⁰⁶ per magistros nostros²⁰⁷, ipsos videli<SG670, p. 19b>cet apostolos²⁰⁸, non ignoratis, quia adstantibus nobis eorum meritis daemones cum passionibus, quas hominibus invexerant^{209 210}, transierunt et fugati sunt. Quia²¹¹ ergo alii quidem homines patiuntur, alii patientes sanant²¹²,

BII13: de patientibus

causa sine dubio vel patiendi vel curandi noscenda est. Quae non alia esse quam²¹³ patientibus quidem infidelitatis, curantibus²¹⁴ vero²¹⁵ fidei demonstratur. Infidelitas²¹⁶ enim, dum non cre<VD38, f. 24rb>dit futurum dei <E97, f. 15ra> iudicium, peccan<BII13, f. 22rb>di li<I83, f. 26ra>centiam praebet, peccatum vero hominem passionibus obnoxium^{217 218} facit. Fides autem futurum^{219 220} esse dei iudicium credens continet homines a peccato. Non peccantes vero non solum liberi sunt a daemonibus et passionibus, verum et aliorum daemones et passiones fugare possunt.

Bcan4: LXVI

P102; BII13: LXVI De ignorantia et neglegentia et quod ignorantia substantiam non habeat

[H. 66] Ex²²¹ his ergo omnibus²²² colligitur, quod origo totius mali ab ignorantia descendat, et ipsa sit malorum omnium²²³ mater, quae <N442, f. 15vb> incuria quidem et ignavia²²⁴ gignitur. Neglegen<SG670, p. 20a>tia vero alitur^{225 226} et augetur atque²²⁷ in sensibus hominum radicatur²²⁸, dum amatur, quam, si quis²²⁹ forte doceat effugandam, velut²³⁰ antiquis et hereditariis sedibus moleste et indignanter avellitur²³¹.

BII13: de ignorantia

Et ideo paululum²³² laborandum²³³ nobis est, <V630, f. 15ra> ut²³⁴ indignantes ignorantiae²³⁵ praesumptionis²³⁶ <O93, f. 2va> scientiae²³⁷ ratione resecemus^{238 239}, <Bcan4, f. 34r> in his²⁴⁰ praecipue, qui in aliquibus minus²⁴¹ rectis opinionibus praeventi sunt, per quas quasi sub specie alicuius²⁴² scientiae ignorantia in^{243 244} his²⁴⁵ vehementius²⁴⁶ radicata est. Nihil²⁴⁷ enim gravius quam, si <VD38, f. 24va> id, quod ignorat quis, scire se credat et defendat verum esse, quod falsum est. <S105, f. 7r> Quod tale est quale²⁴⁸, quis ebrius sobri<I83, f. 26rb>um se putet et²⁴⁹ agat quidem cuncta ut ebrius, sobrium se tamen et ipse putet et dici²⁵⁰ a ceteris velit. Ita sunt ergo et hi²⁵¹, qui²⁵² ignorantes, quod verum est, speciem tamen alicuius scientiae <BII13, f. 22va> tenent et mala quasi bona gerant²⁵³ atque ad²⁵⁴ perniciem²⁵⁵ <SG670, p. 20b> quasi ad salutem festinant. Propter²⁵⁶ quod ante omnia properandum est²⁵⁷ ad agnitionem veritatis, ut possimus quasi lumine nobis inde succenso²⁵⁸ errorum²⁵⁹ tenebras²⁶⁰ depellere. Grande²⁶¹ enim malum est, ut diximus, ignorantia, sed quia substantiam non habet, facile ab his²⁶², qui studiosi sunt, effugatur²⁶³.

VD38: Hic dicit quid sit ignorantia

Non enim aliud est ignorantia, nisi non agnovisse, quod expedit, ubi autem agnoveris²⁶⁴, perit²⁶⁵ ignorantia²⁶⁶.

Bcan4: LXVII

P102; BII13: LXVII De veritatis agnitione et libero arbitrio atque ignorantia

[H. 67] Quaeri ergo magnopere²⁶⁷ debet veritatis agnitio, quam nemo alius assignare²⁶⁸ potest nisi verus propheta. Haec enim²⁶⁹ porta²⁷⁰ est²⁷¹ vitae²⁷² volentibus ingredi et sunt²⁷³ operum bonorum pergentibus ad civitatem salutis.

Si quis sane²⁷⁴ audiens sermonem veri <VD38, f. 24vb> prophetae velit recipere <E97, f. 15rb> aut nolit et²⁷⁵ amplecti²⁷⁶ onus eius, id est mandata vitae, habet in sua potestate, liberi enim sumus arbitrii. Nam si hoc esset²⁷⁷, ut audientes, <I83, f. 26va> eum²⁷⁸ iam non²⁷⁹ haberent in potestate aliud facere, quam au<SG670, p. 21a>dierant, vis²⁸⁰ erat quaedam naturae, per quam liberum^{281 282} non esset ad aliam migrare sententiam, aut si rursus^{283 284} ex audientibus nullus omnino reciperet, et hoc naturae vis erat, quae unum aliquid²⁸⁵ fieri cogeret²⁸⁶ et alteri parti²⁸⁷ non daret locum. Nunc autem, quia liberum est animo²⁸⁸, in quam velit partem, declinare iudicium suum, et quam probaverit <BII13, f. 22vb> eligere viam, constat²⁸⁹ evidenter inesse hominibus arbitrii libertatem. Igitur, priusquam audiat quis, quod ei expedit²⁹⁰, certum est, quia²⁹¹ ignoret, et ignorans vult et desiderat, <S105, f. 7v> quod non expedit, agere, propter quod pro hoc non²⁹² iudicatur. Cum vero audierit causas erroris sui et rationem veritatis acceperit, tunc si permanserit in his erroribus, quibus dudum²⁹³ fuerat praeventus²⁹⁴, recte iam vocabitur ad iudicium daturus poenis^{295 296}, quia vitae huius spatium, <VD38, f. 25ra> quod ad bene vivendum <N442, f. 16ra> accepit, in²⁹⁷ ludibriis²⁹⁸ consumpsit^{299 300} errorum. Qui vero audiens haec³⁰¹ <SG670, p. 21b> libenter accepit³⁰² et gratulatur bonorum <V630, f. 15rb> sibi doctrinam³⁰³ fuisse delatam^{304 305}, requirat intentius <I83, f. 26vb> et discere non desinat, usquequo cognoscat, si est vere aliud secundum³⁰⁶, in quo bonis praemia praeparata sunt, et cum certus de hoc fuerit, gratias agat deo, quod sibi veritatis lumen ostenderit. De cetero dirigat actus suos in omnibus operibus bonis, quorum sibi in futuro mercedem certus est praeparatam demirans³⁰⁷ per omnia et stupens ceterorum hominum errores, et quod ante oculos positam veritatem nemo videbat³⁰⁸. Ipse tamen gaudens super divitiis sapientiae, quas invenit, insatiabiliter his perfruatur³⁰⁹ et exercitio³¹⁰ bonorum operum delectetur festinans³¹¹ ad³¹² saeculum³¹³ futurum mundo corde et pura conscientia perveni<BII13, f. 23ra>re, ubi etiam videre deum regem omnium possit. His³¹⁴ autem omnibus carere³¹⁵ nos et fraudari sola facit ignorantia. Dum³¹⁶ enim ignorant homines, quantum boni habeat scientia³¹⁷, ignorantiae <E97, f. 15va> malum de se non pati<SG670, p. 22a>untur excludi. Nes<VD38, f. 25rb>ciunt enim, quanta sit <Bcan4, f. 34v> in horum permutatione diversitas.

Bcan4: LXVIII

P102; BII13: LXVIII De optimo consilio

[H. 68] Propter quod consilium do unicuique discentium libenter praebere aurem verbo dei et cum amore veritatis audire³¹⁸, <I83, f. 27ra> quae dicimus, ut mens optimo semine suscepto per bonos actus laetos afferat fructus. Nam si³¹⁹ me docente ea, quae ad salutem pertinent, recipere³²⁰ quis abnuit³²¹ et animo pravis opinionibus occupato obsistere³²² nititur³²³, non ex nobis, sed ex semetipso <S105, f. 8r> habebit pereundi causam. Debet enim iusto iudicio examinare³²⁴, quae dicimus, et intellegere, quia verba loquimur veritatis, ut cognitis his, quae sunt, ut sunt³²⁵, et in bonis actibus dirigens viam³²⁶ suam regni caelorum possit particeps inveniri subiciens sibi carnis desideria et dominus eorum factus, ut ita demum³²⁷ etiam ipse fiat dominatoris omnium iocunda possessio. Nam³²⁸ qui permanet in malo et servus est mali,

BII13: de malorum pretio

non potest effici portio boni, donec permanet in malo, quia³²⁹ ab ini<SG670, f. 22b>tio, ut ante iam diximus, duo regna statuit deus et potestatem <VD38, f. 25va> dedit unicuique hominum, ut illius regni fiat portio, <BII13, f. 23rb> cui se ad oboediendum ipse³³⁰ subiecerit. Et quia definitum³³¹ est apud deum non posse unum hominem utriusque regni esse servum, omni studio date operam^{332 333} in boni regis aulam ac³³⁴ iura³³⁵ concurrere. <O93, f. 2vb>

Bcan4: LXVIIII

P102; BII13: LXVIIII De vero propheta id est Christo et quid sit mamona

[H. 69] Prop<I83, f. 27rb>ter hoc denique verus propheta, cum esset praesens nobiscum et quosdam³³⁶ ex divitibus neglegentes erga dei cultum videret, huius rei ita aperuit veritatem: Nemo potest, inquit, duobus <V630, f. 15va> dominis servire, et non potestis deo servire et mammonae,

BII13: unleserliche Rubrik

mammona³³⁷ patria eorum voce³³⁸ divitias vocans. Hic ergo verus propheta, qui in Iudaea³³⁹ nobis apparuit, ut audistis³⁴⁰, qui³⁴¹ stans³⁴² publice sola iussione faciebat caecos videre, surdos audire, fugabat daemones, <N442, f. 16rb> aegris³⁴³ sanitatem reddebat et mortuis vitam. Cumque nihil ei esset impossibile, etiam cogitationes hominum pervidebat³⁴⁴, quod nulli est³⁴⁵ possibile <SG670, p. 23a> nisi soli deo. Hic annuntiavit³⁴⁶ regnum dei, cui³⁴⁷ nos de omnibus, quae dicebat, <E97, f. 15vb> tamquam vero prophetae credidimus³⁴⁸ firmitatem³⁴⁹ fidei nostrae non solum enim³⁵⁰ ex verbis eius, sed³⁵¹ ex operibus assumentes, quia dicta <VD38, f. 25vb> legis³⁵², quae ante multas generationes de praesentia eius exposuerant, in ipso consignantur, et imaginem^{353 354} gestorum³⁵⁵ Moysei³⁵⁶ et ante ipsum patriarchae <S105, f. 8v> Iacob ipsius per omnia typum ferebant. Tempus quoque adventus eius, hoc est³⁵⁷ ipsum, <BII13, f. 23va> in quo <I83, f. 27va> venerat, praedictum ab his³⁵⁸ constat, et super omnia, quod esset a gentibus exspectandus³⁵⁹ sacris litteris compraehensum est, quae in eo pariter³⁶⁰ universa completa sunt. Quod autem Iudaeorum propheta praedixit eum a gentibus exspectandum, supra modum in eo fidem veram firmat³⁶¹. Si enim dixisset a Iudaeis exspectandum, non aliquid eximium³⁶² prophetasse³⁶³ videretur, quod a³⁶⁴ contribuli³⁶⁵ populo et a propria gente speraretur³⁶⁶ is³⁶⁷, cuius adventus ad salutem mundi fuerat repromissus. Videtur³⁶⁸ enim <SG670, p. 23b> magis consequens³⁶⁹ ratio esse, ut hoc fieret, quam magnificentia prophetalis. Nunc autem cum prophetae dicant omnem illam spem, quae de salute mundi repromittitur, et novitatem³⁷⁰ regni, quae instruenda per Christum est, atque omnia, quae de³⁷¹ eo indicant^{372 373}, ad gentes esse transferendam³⁷⁴, iam non secundum consequentiam^{375 376} rerum, sed incredibili quodam vaticinatos^{377 378} <VD38, f. 26ra> eventu, magnificentia prophetica confirmatur. Iudaei³⁷⁹ namque ex initio adfore^{380 381} <Bcan4, f. 35r> aliquando hunc virum, per quem cuncta reparentur³⁸², verissima traditione susceperant, et cotidie meditantes ac prospicientes, <I83, f. 27vb> quando eius fieret adventus, ubi adesse eum³⁸³ viderunt et signa ac prodigia, sicut de eo adscriptum³⁸⁴ fuerat adimplentem, invidia excaecati agnoscere nequiverunt³⁸⁵ praesentem, in cuius spe³⁸⁶ laetabantur³⁸⁷ absentes³⁸⁸. Intellexerunt tamen sancti apostoli, qui a deo electi sunt, et nos, qui post ab eis electi sumus. <BII13, f. 23vb> Hoc autem providentia dei factum est, ut agnitio boni huius etiam gentibus tra<SG670, p. 24a>deretur, et hi³⁸⁹, qui numquam de eo audie<V630, f. 15vb>rant nec a prophetis didicerant, agnoscerent eum, illi vero, qui cotidianis meditationibus evanuerant, ignorarent. Ecce enim per vos nunc, <S105, f. 9r> qui praesentes estis, et desideratis audire doctrinam³⁹⁰ <E97, f. 16ra> fidei eius et agnoscere, quis et quomodo et qualis sit eius adventus, prophetica veritas adimpletur. Hoc est enim, quod praedixerant prophetae, quia a vobis quaerendus esset, qui³⁹¹ de³⁹² eo numquam³⁹³ audistis. Et ideo videntes in vobis ipsis prophetica dicta <VD38, f. 26rb> compleri, <N442, f. 16va> huic uni³⁹⁴ recte credens³⁹⁵ hunc³⁹⁶ recte exspectatis, de hoc recte inquiritis, ut non solum exspectetis eum, sed³⁹⁷ et³⁹⁸ hereditatem³⁹⁹ regni eius credentes⁴⁰⁰ consequamini, secundum quod ipse dixit, quia unus<I83, f. 28ra>quisque illius sit⁴⁰¹ servus, cui se ipse⁴⁰² subiecerit. Propterea ergo vigilate⁴⁰³ et dominum deumque⁴⁰⁴ nostrum vobis conscribite⁴⁰⁵ dominum⁴⁰⁶, qui et caeli ac terrae⁴⁰⁷ dominus est, et ad ipsius vos imaginem ac similitudinem reformate, sicut ipse verus prophe<SG670, p. 24b>ta docet dicens: Estote boni et misericordes, sicut et pater vester caelestis misericors⁴⁰⁸ est, qui oriri⁴⁰⁹ facit solem suum super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos. Hunc ergo imitamini⁴¹⁰ et hunc⁴¹¹ timete⁴¹², et⁴¹³ sicut mandatum datur hominibus: Dominum deum tuum⁴¹⁴ timebis et ipsi⁴¹⁵ soli servies.

Infidelibus quidem⁴¹⁶ dormit dominus et absens⁴¹⁷ habetur his⁴¹⁸, a quibus esse non <BII13, f. 24ra> creditur, et mandatis eius non oboediunt, atque ob⁴¹⁹ id illis videtur quasi dormire⁴²⁰ dominus, quia pro peccatis suis non exaudiuntur.

Bcan4: LXX

P102; BII13: LXX Ut presbyteri et diaconi ac reliqui clerici nihil absque episcopi proprii licentia agant in sua parroechia Similiter et reliqui populi maiores et minores non sine eius permissu ad suam parroechiam accedant

[H. 70] Quapropter⁴²¹ cunctis fidelibus et summopere⁴²² omnibus presbyteris et diaconibus ac reliquis clericis attendendum est, ut nihil <VD38, f. 26va> absque episcopi proprii⁴²³ licentia⁴²⁴ agant⁴²⁵.

VD38: Hic dicit quod sine licentia episcopi nullus in eius parrochia missam celebrare debent

Non utique missas sine eius iussu quisque⁴²⁶ presbyterorum in sua parrochia agat⁴²⁷, non baptizet⁴²⁸ nec <I83, f. 28rb> quicquam⁴²⁹ absque eius permissu⁴³⁰ faciat. Similiter⁴³¹ et reliqui populi maiores scilicet et minores per eius licentiam, quicquid agendum est, agant, nec sine eius per<SG670, p. 25a>missu⁴³² a⁴³³ sua⁴³⁴ parrochia⁴³⁵ abscedant, vel in ea⁴³⁶ adven<S105, f. 9v>tantes⁴³⁷ morari praesumant. Animae vero eorum ei creditae sunt, ideo omnia⁴³⁸ eius consilio agere debent et eo inconsulto^{439 440} nihil.

I83: Quanta sit pontificalis iussio

Quicumque⁴⁴¹ enim oboediunt episcopis suis, videntur quidem aliquid gratiae conferre deo, qui autem eis non oboediunt⁴⁴², indubitanter rei⁴⁴³ et reprobi exsistunt. Porro ipsi a deo donum⁴⁴⁴ summi <E97, f. 16rb> muneris consequuntur⁴⁴⁵, qui iustitiae^{446 447} et praecepti eius semitas incedentes suis doctoribus, qui recte episcopi intelleguntur, libenter⁴⁴⁸ oboediunt⁴⁴⁹. <BII13, f. 24rb> De quibus <V630, f. 16ra> et beatus Petrus, instructor et ordinator noster et princeps apostolorum, manifeste cunctos audientes instruebat dicens: Videntur⁴⁵⁰ mihi⁴⁵¹ <O93, f. 3ra> hi⁴⁵², qui loquuntur verbum veritatis et qui illuminant animas hominum, similes⁴⁵³ <VD38, f. 26vb> esse radiis solis, qui, ut processerint⁴⁵⁴ et apparuerint mundo, celari ultra⁴⁵⁵ aut occultari nullatenus possunt, dum non⁴⁵⁶ tam⁴⁵⁷ videntur ab hominibus⁴⁵⁸, quam videre omnibus praestant. Unde et bene ipsa <SG670, p. 25b> <Bcan4, f. 35v> per se veritas ad veritatis praecones ait: Vos estis lux mundi, et non potest civitas⁴⁵⁹ <I83, f. 28va> abscondi supra⁴⁶⁰ montem posita, neque accendunt⁴⁶¹ lucernam et ponunt eam sub modio, sed super⁴⁶² candelabrum, ut omnibus luceat, qui in domo sunt. Si⁴⁶³ quis ergo his⁴⁶⁴ oboedierit, deo, ut dictum est, magnum munus⁴⁶⁵ offert.

BII13: de his qui contra folgen ca. vier unleserliche Wörter

Qui autem⁴⁶⁶ his⁴⁶⁷ restiterit⁴⁶⁸ aut inoboediens <N442, f. 16vb> exstiterit, non his⁴⁶⁹, sed domino salvatori nostro, cuius legatione⁴⁷⁰ funguntur, resistit⁴⁷¹. Propter⁴⁷² quod primum est omnium iustitiam dei regnumque eius inquirere et suis^{473 474} iussionibus obtemperare, iustitiam quidem, ut recte agere doceamur⁴⁷⁵, regnum vero, ut, quae sit merces posita laboris et patientiae, noverimus, in quo est bonis quidem⁴⁷⁶ aeternorum bonorum remuneratio, his⁴⁷⁷ autem, qui contra voluntatem eius egerunt⁴⁷⁸, pro uniuscuiusque gestis⁴⁷⁹ poenarum digna restitutio. Hic⁴⁸⁰ ergo, hoc est in praesen<VD38, f. 27ra>ti <S105, f. 10r> vita, positos⁴⁸¹ oportet vos agnoscere voluntatem dei, <BII13, f. 24va> ubi et agendi et⁴⁸² sacrificandi est locus, <SG670, p. 26a>

I83: De missis celebrandis

VD38: Quod non liceat missas celebrare nisi in quibus locis episcopus proprius iusserit ab eo videlicet consecratis

quoniam in aliis locis sacrificare⁴⁸³ et missas celebrare non licet nisi in⁴⁸⁴ his, in⁴⁸⁵ quibus episcopus proprius^{486 487} iusserit aut ab⁴⁸⁸ episcopo <I83, f. 28vb> regulariter⁴⁸⁹ ordinato tenentem⁴⁹⁰ videlicet civitatem⁴⁹¹ consecratus fuerit⁴⁹². Aliter enim non sunt haec⁴⁹³ agenda nec rite⁴⁹⁴ celebranda docente nos novo et veteri testamento. Haec apostoli a domino acceperunt et nobis tradiderunt, haec nos docemus vobisque et⁴⁹⁵ omnibus absque repraehensione tenere et docere, quibus agendum est, <E97, f. 16va> mandamus.

Bcan4: LXXI

P102; BII13: LXXI Quod unaquaeque res suum tempus habeat et locum

[H. 71] Unaquaeque etenim res suum tempus habet et locum. Operum hic locus est, tempus vero⁴⁹⁶ est meritorum saeculum futurum. Ne ergo impediamur⁴⁹⁷ ordinem locorum ac temporum permutantes, primo quae sit dei iustitia requiramus⁴⁹⁸, vitam^{499 500} quam iter⁵⁰¹ acturi abundanti⁵⁰² viatico⁵⁰³ bonis operibus repleamur⁵⁰⁴, quo⁵⁰⁵ possimus ad regnum dei tamquam ad urbem maximam pervenire. Deus⁵⁰⁶ enim⁵⁰⁷ his⁵⁰⁸, qui recte sentiunt, per ipsa opera mundi, quae fecit, manifestus⁵⁰⁹ est, ipsius creaturae <SG670, p. 26b> suae utens⁵¹⁰ testimonio, et ideo cum de deo dubitatio esse^{511 512} <V630, f. 16rb> non debeat, de sola nunc eius iustitia requiramus et regno⁵¹³. Idcirco⁵¹⁴ persuadeo pri<VD38, f. 27rb>mum iustitiam eius esse requirendam, ut per hanc iter agentes et in via positi veritatis verum prophetam invenire possimus, non velocitate pedum, <I83, f. 29ra> <BII13, f. 24vb> sed bonorum operum velocitate currentes⁵¹⁵, ut⁵¹⁶ ipso duce usi⁵¹⁷ nullum viae⁵¹⁸ huius patiamur errorem. Si enim ipsum sequentes ingredi meruerimus⁵¹⁹ illam, quo⁵²⁰ pervenire cupimus⁵²¹, civitatem, omnia iam, de quibus quaeritur, oculis videbimus tamquam heredes omnium facti. Intellegite⁵²² itaque viam⁵²³ esse hunc vitae nostrae cursum, viatores eos, qui⁵²⁴ nos instruunt vel⁵²⁵ qui⁵²⁶ bona opera gerunt, portam⁵²⁷ vero prophetam⁵²⁸, de quo dicimus, urbem regnum⁵²⁹ esse, in quo residet omnipotens pater, quem soli videre possunt⁵³⁰ hi⁵³¹, qui mundo sunt corde. Non ergo vobis difficilis videatur <S105, f. 10v> huius itineris labor, quia in fine eius requies erit. Nam et ipse verus propheta ab initio mundi per saeculum currens festinat ad requiem. Adest enim nobis⁵³² omnibus⁵³³ diebus et, si quando necesse est, apparet et corrigit nos, ut obtem<SG670, p. 27a>perantes sibi ad vitam perducat⁵³⁴ aeternam.

De his⁵³⁵ autem <N442, f. 17ra> qui neglegunt viam suae salutis et adhuc non bene fideles et praeceptis eius suorumque pontificum iussionibus inoboedientes vel contumaces⁵³⁶ <VD38, f. 27va> eis <I83, f. 29rb> exsistunt, dominus noster Iesus⁵³⁷ Christus mittens discipulos suos praecepit nobis dicens⁵³⁸: In⁵³⁹ quamcumque civitatem⁵⁴⁰ aut domum introierimus⁵⁴¹, dicamus⁵⁴²: Pax huic domui. Et si quidem, inquit^{543 544}, fuerit⁵⁴⁵ ibi filius pacis, veniet⁵⁴⁶ super eum pax⁵⁴⁷ vestra, si vero non fuerit, pax vestra ad vos <BII13, f. 25ra> revertetur. Exeuntes <E97, f. 16vb> autem de domo vel⁵⁴⁸ de civitate illa etiam <Bcan4, f. 36r> pulverem, qui⁵⁴⁹ adhaeserit pedibus nostris⁵⁵⁰, excutiamus super eos. Tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorreorum in die iudicii quam illi⁵⁵¹ civitati⁵⁵² vel domui. Quod utique⁵⁵³ ita demum fieri⁵⁵⁴ praecepit, si prius in civitate vel domo veritatis sermo praedicetur, ex quo vel recipientes veritatis fidem filii pacis et filii dei fiant, vel non recipientes ar<SG670, p. 27b>guantur quasi inimici pacis et dei.

Bcan4: LXXII

P102; BII13: LXXII Quod a praedicatoribus pax primo proponenda sit auditoribus

[H. 72] Ita ergo et⁵⁵⁵ nos magistri instituta sectantes pacem⁵⁵⁶ primo proponimus auditoribus, ut absque ulla perturbatione possit via salutis agnosci. Quod si quis pacis verba non suscipit neque acquiescit⁵⁵⁷ veritati, scimus adversum⁵⁵⁸ eum⁵⁵⁹ pugna⁵⁶⁰ verbi movere et urguere⁵⁶¹ acrius confutando⁵⁶² ignorantiam et red<I83, f. 29va>arguen<V630, f. 16va>do peccata⁵⁶³. Necessario igitur pacem proponimus, ut, si quis est filius pacis, pax nostra veniat super eum, ab eo autem, qui se alienum pacis effecerit, regredietur ad nos pax nostra. Et⁵⁶⁴ si iterum in mandatis habemus, ut⁵⁶⁵ venientes <VD38, f. 27vb> ad civitatem discamus <S105, f. 11r> prius, quis⁵⁶⁶ in ea dignus⁵⁶⁷ sit, <O93, f. 3rb> ut⁵⁶⁸ apud eum cibum sumamus,

S105: Nam quibus verba vitae credenda sunt

quanto⁵⁶⁹ magis convenit noscere⁵⁷⁰, quis qualisve sit⁵⁷¹ is, cui immortalitatis⁵⁷² verba credenda sunt. Solliciti enim et valde solliciti⁵⁷³ esse⁵⁷⁴ <BII13, f. 25rb> debemus, ne margaritas nostras mittamus ante porcos. Sed et alias ob causas utile est viri huius me habere notitiam. Si enim sciam, <SG670, p. 28a> quia in his, de quibus non potest dubitari, quod bona sint⁵⁷⁵, emendatus est et inculpabilis, hoc est si sobrius, si misericors, si iustus, si mitis et humanus⁵⁷⁶ est⁵⁷⁷, quae utique⁵⁷⁸ bona esse nullus ambigit⁵⁷⁹, tunc consequens⁵⁸⁰ videbitur, ut ei, qui obtinet bona⁵⁸¹ virtutum etiam, quod deest⁵⁸² fidei et scientiae, conferatur et, in quibus maculari videtur eius vita, quae⁵⁸³ est in reliquis probabilis⁵⁸⁴, emendetur. Si vero in his, quae palam <I83, f. 29vb> sunt, peccatis involutus permanet et⁵⁸⁵ inquinatus^{586 587}, non me oportet aliquid de secretioribus et remotis divinae scientiae proloqui, sed magis protestari⁵⁸⁸ et convenire eum, ut peccare desinat et actus suos a vitiis emendet. Quod si ingesserit^{589 590} se et provocavit⁵⁹¹ nos dicere, quae eum⁵⁹² minus recte agentem non oporteat audire, prudenter⁵⁹³ <E97, f. 17ra> eum debemus eludere⁵⁹⁴. Nam nihil <VD38, f. 28ra> omnino respondere auditorum causae utile⁵⁹⁵ non videtur⁵⁹⁶, ne forte aestimet⁵⁹⁷ nos responsionis penuria declinare certamen, et fides eorum laedatur⁵⁹⁸, non intellegentia⁵⁹⁹ <SG670, p. 28b> propositi⁶⁰⁰ nostri.

Bcan4: LXXIII

P102; BII13: LXXIII De his qui idola colunt et videntur sectari virtutes et a criminibus abstinere

S105: utilis comparatio

[H. 73] Magna⁶⁰¹ contumelia⁶⁰² et grave nobis erit <N442, f. 17vb> peccatum, si ita desipiamus^{603 604 605}, ut⁶⁰⁶ videamus eum, qui idola colit, esse sobrium⁶⁰⁷, nos, qui deum colimus, sobrii esse recusemus. Non hoc sit inter nos, sed magnum habeamus studium, ut si <BII13, f. 25va> illi, qui errant⁶⁰⁸, homicidium non faciunt, nos ne⁶⁰⁹ irascamur quidem. Et si illi adulterium non committunt, nos ne⁶¹⁰ concupiscamus quidem alienam⁶¹¹ mulierem⁶¹². Si illi amant proximos su<I83, f. 30ra>os, nos diligamus etiam inimicos nostros. <S105, f. 11v> Si illi mutuo⁶¹³ dant his⁶¹⁴, qui habent, unde reddant⁶¹⁵, nos etiam his⁶¹⁶ demus, a quibus recipere⁶¹⁷ non speramus. Et per omnia⁶¹⁸ nos, qui⁶¹⁹ aeterni saeculi hereditatem speramus, debemus praecellere eos, qui praesens tantum saeculum norunt⁶²⁰, scientes, quia, si opera illorum nostris⁶²¹ operibus collata^{622 623} in die iudicii⁶²⁴ similia inveniantur ac paria⁶²⁵, confusio nobis erit, quod aequales⁶²⁶ <V630, f. 16vb> invenimur⁶²⁷ in operibus his⁶²⁸, qui propter ignorantiam condemnantur et nullam spem⁶²⁹ futuri⁶³⁰ saeculi habuerunt⁶³¹. Et vere⁶³² digna con<SG670, p. 29a>fusio⁶³³ est, ubi nihil <Bcan4, f. 36v> amplius <VD38, f. 28rb> gessimus ab his⁶³⁴, quibus amplius intelleximus. Quod si confusio nobis⁶³⁵ erit, aequales⁶³⁶ his⁶³⁷ inveniri in operibus bonis, quid⁶³⁸ erit nobis, si inferiores nos ac deteriores examinatio⁶³⁹ futura⁶⁴⁰ repperiat⁶⁴¹? Audite ergo, quomodo de his nos⁶⁴² ipse verus propheta docuerit. Ad eos autem, qui neglegunt⁶⁴³ audire verba sapientiae, ita ait: Regina austri surget⁶⁴⁴ in iudicio cum generatione hac et con<I83, f. 30rb>demnabit⁶⁴⁵ eam, quia venit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis, et ecce plus quam Salomon hic, et non audiunt. Ad eos vero qui de malis actibus gerere poenitentiam detractabant^{646 647}, ita ait: Viri Ninivitae⁶⁴⁸ sur<BII13, f. 25vb>gent in iudicio cum generatione hac, et condemnabunt⁶⁴⁹ eam, quia poenitentiam egerunt in praedicatione⁶⁵⁰ Ionae, et ecce⁶⁵¹ plus quam Iona⁶⁵² hic. Videtis ergo, quomodo eos, qui erudiebantur ex lege, adductis ad exemplum illis, qui ex gentili ignorantia veniebant, et ostendens eos⁶⁵³ nec illis aequales⁶⁵⁴ esse, qui <SG670, p. 29b> in errore positi <E97, f. 17rb> videbantur, ex ipsa tantum⁶⁵⁵ comparatione condemnatos⁶⁵⁶. Ex quibus omnibus sermo, <VD38, f. 28va> quem proposuimus, approbatur, ut⁶⁵⁷ castimonia, quae aliquatenus etiam ab⁶⁵⁸ his⁶⁵⁹, qui in errore⁶⁶⁰ sunt positi, custoditur, <S105, f. 12r> multo plurius^{661 662} et attentius et per singulas quasque, sicut supra ostendimus, species a nobis, qui veritatem sequimur, teneatur⁶⁶³, eo magis, quo apud nos⁶⁶⁴ observantiae⁶⁶⁵ eius praemia aeterna sunt posita. Aliter enim nemo salvus esse poterit, nisi^{666 667} his⁶⁶⁸ observationibus pro viri<I83, f. 30va>bus operam dederit.

Deus vos⁶⁶⁹ in sua voluntate unumquemque in suo ordine semper custo<N442, f. 17va>diat, fratres, et sibi⁶⁷⁰ placere in omnibus concedat. Amen.

O93, f. 3rb; V630, f. 16vb; N442, f. 17va; I83, f. 30va; VD38, f. 28va; SG670, p. 29b; Bcan4, f. 36v; E97, f. 17rb; P102; BII13, f. 25vb; S105 f. 12r