O93, f. 113ra, V630, f. 200rb; N442, f. 99rb; P9629, f. 72rb; V1341, f. 120va

DE VANA SUPERSTITIONE CHOREPISCOPORUM VITANDA.

XVIIII Dominis venerabilibus fratribus Prospero Numidiae primae sedis episcopo, Leoni, Reparato, Alexandro, Benedicto, Rufo et omnibus ceteris ubique in recta sancta et apostolica fide consistentibus orthodoxis episcopis¹ Damasus.

<N442, f. 99va> Licet, fratres karissimi, vobis sint nota patrum decreta, mirari tamen non possumus vestram sollertiam circa instituta maiorum, ut cuncta, quae possunt aliquam recipere dubitationem, id² nos quasi ad caput, ut semper fuit consuetudo, deferre non desinatis, ut inde³ capiatis responsa, unde ecclesia accepit institutionem et normam recte vivendi. Unde et vos non immemores canonum esse recordamini⁴, qui et ipsum⁵ fieri praecipiunt, non ut vobis scientiae ecclesiasticae regulae aliquid desit, sed ut auctoritate⁶ sedis apostolicae fulti in nullo ab eius devietis regulis.

Igitur⁷ de chorepiscopis, de qui<V1341, f. 120vb>bus nos consulere voluistis, quale sit eorum ministerium, aut quid eis⁸ agere liceat⁹, aut quam auctoritatem habeant, vel si liceat¹⁰ eos fieri an non, quia audivimus eos iam esse prohibitos, aut quid de his, qui iam ordinati reperiuntur¹¹, agendum sit, nihil¹² vobis certius respondere videtur, quam olim a praedecessoribus nostris decretum reperimus, ut eis ad veniam nihil prorsus aliud reservetur quam privatio sacri ministerii, quod illicite assumpserunt, quia prohibiti tam ab hac sacra sede quam et a totius orbis fuerant episcopis.

Nimis ergo eorum¹³ institutio improba, nimis est prava, quia, ut hi de summo <V630, f. 200va> sacerdotii ministerio aliquid¹⁴ praesumant¹⁵, omni auctoritate caret et sacris canonibus invenitur¹⁶ esse contrarium atque ad totius ecclesiae perturbationem superba et superflua tendit elatio et vacuum est atque inane, quicquid in praedicto summi sacerdotii egerint ministerio. Quod ipsi idem¹⁷ sint qui et presbyteri, sufficienter invenitur, qui¹⁸ ad formam et exemplum LXX inveniuntur prius instituti¹⁹. Sed quia deo gratias modo necessarii sicut in primitiva ecclesia propter studium, quod erga pauperes <N442, f. 99vb> exigebant, non sunt, et quia illicita praesumebant et, quod agebant, actum non erat, et propterea multi <O93, f. 113rb> in securitatem lapsi ecclesiastica fraudabantur²⁰ et frustrabantur ministeria, ideo tam ab hac sancta sede, ut superius memoravimus, quam et²¹ ab omnibus totius orbis episcopis a pontificalibus sunt remoti officiis. Nam, ut nobis relatum est, quidam episcoporum <P9629, f. 72va> propter suam quietem eis plebes suas committere non formidant et, ut illicita atque prohibita agant, id est ea, quae solis pontificibus debentur, sibi usurpant et ipsi in sua quiete torpent et curam sibi a deo commissam²² neglegunt, cum dominus dicat: Bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis et vocat eas²³ nominatim et cognoscit suas et suae agnoscunt²⁴ eum. Et item: Sicut novit me pater, et ego agnosco patrem et animam meam pono pro ovibus²⁵ meis. De mercennario autem, quid dicat, bene nostis, quia videt lupum venientem et dimittit oves et fugit, et lupus rapit et dispergit oves, et reliqua. Pro talibus vero neglegitur cura ecclesiae et eius status²⁶ perturbatur, et ideo sunt prohibiti in tantum, ut, si aliqui ex his reperti fuerint, a proprio decidant gradu. Illi namque²⁷, qui talia sibi praesumunt, videntur mihi esse²⁸ meretricibus similes, quae statim, ut pariunt, infantes suos aliis nutricibus tradunt <V1341, f. 121ra> educandos, ut suam citius libidinem explere valeant. Sic et isti infantes suos, id est populos²⁹ sibi commissos, aliis educandos tradunt, ut, si³⁰ visum fuerit, liberius agat³¹. Pro talibus enim animae negleguntur, oves pereunt³², morbi crescunt, hereses et scismata prodeunt, ecclesiae destruuntur, sacerdotes viciantur et reliqua mala proveniunt. Non taliter dominus docuit nec apostoli instituerunt, sed ipsi, qui <N442, f. 100ra> curam suscipiunt, ipsi peragant et ipsi proprios manipulos domino repraesentent. Nam ipse ovem perditam diligenter quaesivit, ipse invenit atque propriis humeris reportavit nosque³³ idipsum facere perdocuit. Si ipse pro ovibus tantam curam habuit, ipse docuit, ipse curavit³⁴, ipse sanavit, ipse propriis humeris reportavit atque in tantum dilexit, ut etiam animam suam multas³⁵ sustinens iniurias, multa opprobria multasque passiones in tantum, ut etiam animam suam pro nobis traderet, quid nos miseri et desides dicturi sumus, qui etiam pro ovibus nobis commissis curam impendere neglegimus et aliis eas <V630, f. 200vb> educandas tradimus? Corrigantur haec, fratres, necesse est, quia, qui plus laborat, maiorem³⁶ mercedem accipiet. Nam non amplius quam duos ordines inter discipulos domini esse cognovimus³⁷. Unde <P9629, f. 72vb> iste tertius processerit, funditus ignoramus, et quod ratione caret, exstirpare necesse est. Quod enim episcopi non sint, qui³⁸ minus quam³⁹ a tribus⁴⁰ ut, qui ab uno vel a duobus⁴¹ sunt ordinati episcopis, nec nominentur episcopi. Si nomen non habent, qualiter officium habebunt? Quicquid enim inter episcopos aut de rebus⁴² ad eos solummodo pertinentibus egerint, necesse est, ut superius iam praelibatum est, ut irritum sit, quia, quod non habent, dare nequaquam possunt, prasertim cum nullum⁴³ ex LXX discipulis, quorum speciem isti, antequam prohiberentur, ut superius est memoratum, in ecclesia gerebant, nil⁴⁴ de hoc, quod apostolis eorumque successoribus specialiter debebatur, legitur⁴⁵ assumpsisse nec in lege domini, quae Moysi⁴⁶ ab ipso domino legitur dicata⁴⁷ de his, quae summis⁴⁸ sacerdotibus, id est Moysi et Aaron, erant specialiter concessa, filii Aaron <N442, f. 100rb> quicquam praesumebant. Nulli enim dubium est⁴⁹, quod Moyses et Aaron soli praecipiente domino in tabernaculo dei erigebant altare, soli unguebant, soli sacerdotes sacra unctione instituebant, et alia, quae ad <V1341, f. 121rb> summum⁵⁰ sacerdotium⁵¹ pertinebant, de quibus sufficienter in divinis legitur litteris, agebant, quoniam summi⁵² domini sacerdotes erant, sicut de eis scriptum est: Moyses et Aaron in sacerdotibus eius. Sic et modo, quia umbra legis transiit, et lux evangelii super⁵³ nos gratia dei manifeste coruscat, de his, quae⁵⁴ summis⁵⁵ sacerdotibus, id est episcopis, quorum⁵⁶ Moyses et Aaron tenuerunt, illi, qui LXX discipulorum formam gestant, in quorum videlicet typo filii Aaron erant, nihil praesumere debent, sicut nec illi quicquam de summi sacerdotii ministerio attingebant. Nam quod chorepiscopi, antequam praefato prohiberentur tenore, ad formam LXX instituti⁵⁷ erant, canon sufficienter manifestat, ubi ait: Chorepiscopi quoque ad exemplum et formam LXX videntur esse, et reliqua. Nec illud praetereundum nobis <O93, f. 113va> videtur, quod alibi in canonibus scriptum⁵⁸ est: Qui in vicis et possessionibus chorepiscopi nominantur, quamvis manus impositionem episcoporum perceperint⁵⁹ et ut episcopi consecrati sint⁶⁰, et reliqua. Nec ab re dictum perpendo, quamquam manus <P9629, f. 73ra> impositionem episcoporum perceperint, cum episcoporum nomen pluralem in se contineat, numerum et apud grammaticos pluralis sit genitivus⁶¹. Videtur enim mihi, quod tunc⁶² non ab uno, sed a pluribus ordinabantur, quia nullatenus diceret episcoporum, si ab uno⁶³ fieret talium ordinatio, cum episcoporum pluraliter dictum sit⁶⁴. Cum autem dixit⁶⁵ chorepiscopum, profecto villanum voluit intelligi⁶⁶ episcopum, et si villanus, quid agit <N442, f. 100va> in civitate, cum in una⁶⁷ civitate duo omnino <V630, f. 201ra> prohibeantur⁶⁸ esse episcopi? Et si in villa et in eo loco, ubi antea episcopi non fuerunt, cum et in⁶⁹ modica civitate vel in villa aut castello episcopus fieri prohibeatur et in omnibus omnino locis, ubi⁷⁰ antea episcopi non fuerunt, ne vilescat auctoritas et nomen episcopi, fuerint⁷¹ constituti, quid, rogo, erunt? Ecce nec locus cum ordinatione nec ordinatio cum loco concordat, quoniam, si per⁷² episcoporum manus impositionem⁷³ perceperunt et ut episcopi sint consecrati, ubi sunt consecrati? Ad villam, quia chore villa est apud Graecos, et qualiter ad villam, si nec⁷⁴ in castello aut in modica civitate licet fieri, rogo, ut promatis, et si promere non potestis, quia scio per rationem aut plenam auctoritatem minime potestis, digitum ori imponite et eos omni auctoritate carere non dubitate, scilicet quia tria obstant, quibus eorum cassatur actio vel institutio: unum⁷⁵ quod ab uno episcopo ordinari⁷⁶ solent, in quo⁷⁷ eorum <V1341, f. 121va> ordinatio a⁷⁸ canonibus discordat, qui per manus episcoporum eos institui iubent, aliud, si a pluribus episcopis sunt ordinati et aut in villa aut castello seu in modica civitate aut omnino non in eo loco praefixi, quo iuste⁷⁹ episcopi fieri debent aut dudum non fuerunt, ubi vilescat auctoritas et nomen episcopi, aut si in civitate cum altero⁸⁰, cum, ut praedictum est, in una civitate duo non debeant consistere episcopi. Tertium si absolute fuerint instituti⁸¹, sicut de quibusdam audivimus, quae omnia episcopali omnino carent auctoritate. Et illud adhuc restat, quod eorum ordo non habet in divinis litteris auctoritatem, quia, ut praefixum est, ordines sunt duo tantum primi in ecclesia, id est apostolorum et LXX discipulorum. Sane si nec⁸² episcopi sunt, quia pro praefatis⁸³ causis episcopi esse non possunt nec presbyteros se <N442, f. 100vb> nominari⁸⁴ volunt, quia amplius esse <P9629, f. 73rb> ambiunt, atque plus quam LXX discipuli fecissent⁸⁵, ad quorum formam, ut paulo superius praelibavimus, hi, antequam prohiberentur, a quibusdam stultis et sua quaerentibus et non quae Christi Iesu instituebantur, praesumere temptant et illicita atque prohibita agere praesumunt nec hoc se dici volunt, quod sunt, rogo, ut manifeste prodatis⁸⁶, quid sint⁸⁷, quoniam aut⁸⁸ aliquid sunt aut nihil. Nam manifeste patet, quod episcopi non sunt, et si episcopi non sunt et presbyteri esse despiciuntur⁸⁹, quid erunt? Aut aliquid prorsus erunt aut nihil, quia nihil potest⁹⁰ esse, nisi habeat, unde sit. Et si non habet⁹¹, unde sit, aut unde originem ducat, nec auctoritatem habet nec stare rite poterit, quia inane est et, ut destruatur et cadat, necesse est, quoniam nihil est et in nihilum reputabitur⁹². Si vero nihil ex his sunt, quae superius memoravimus, tunc necesse est, ut nihil sint ex his⁹³, quae⁹⁴ sacerdotibus debentur, et ideo nec in sacerdotali catalogo habeantur, nisi tantum, ut primo commemoravimus, ut⁹⁵ pro misericordia illis, qui humiliter hoc ferre voluerint nec amplius ambierint <V630, f. 201rb> et per scriptum propria manu subter corroboratum idipsum confirmaverint, hoc solummodo concedatur, ut inter sacerdotes locum habeant et ministerio presbyterorum contenti⁹⁶ sint⁹⁷ atque mensae domini tantummodo participes⁹⁸ exsistant. Amplius autem qui ambire⁹⁹ voluerint, nec hoc retineant¹⁰⁰, ut sacerdotes sint, sed omni ecclesiastico funditus priventur honore. Quod vero eis non liceat sacerdotes consecrare nec diaconos nec¹⁰¹ subdiaconos nec virgines nec altare erigere nec unguere aut¹⁰² sacrare nec ecclesias dedicare nec chrisma conficere nec chrismate baptizandorum <V1341, f. 121vb> frontes signare¹⁰³ <N442, f. 101ra> nec publice quidem in missa quemquam poenitentum¹⁰⁴ reconciliare nec formatas epistolas mittere nec populum benedicere nec ante episcopum in baptisterio aut in sacrario introire nec praesente episcopo infantem tingere aut signare nec poenitentem sine <O93, f. 113vb> praeceptione episcopi sui reconciliare nec eo praesente nisi illo iubente sacramentum corporis et sanguinis Christi conficere nec eo coram posito populum docere aut salutare nec plebem exhortari, quae omnia solis pontificibus tam ex superioribus quam¹⁰⁵ ex aliis patrum constitutis atque sacris canonibus edocti estis et, si necesse est, quibusdam minus scientibus doceri pleniter et instrui possunt¹⁰⁶, ut per hoc et discretio graduum <P9629, f. 73va> et dignitatis fastigium summorum pontificum demonstretur. Similiter et de presbyteris haec habeantur et sine iussu proprii¹⁰⁷ episcopi nil agant, quia, quod est rarum, hoc et pulchrius esse videtur et, si nomen vilescit pontificum, omnis status perturbatur ecclesiae. Triplex itaque in¹⁰⁸ hac parte reatus est: quod et prohibita agunt et quod sacrum ministerium talis consortii vilitate polluitur et episcoporum, quantum¹⁰⁹ ad illicitae usurpationis temeritatem pertinet, iura solvuntur. Quod autem solis apostolis eorumque successoribus proprii sit officii tradere spiritum sanctum, liber actuum apostolorum docet, praesertim cum nullus ex LXX discipulis, quorum isti in ecclesia speciem gerunt, legatur donum sancti spiritus per manus impositionem, ut praedictum est, tradidisse. Haec ergo, quia omni¹¹⁰ carent ratione, nullus deinceps usurpet aut consentiet¹¹¹ sacerdotum, qui noluerint¹¹² sacerdotali collegio separari. Nec quod a nobis exstinguitur et a praedecessoribus nostris ac reliquis, ut dictum est, <N442, f. 101rb> totius orbis episcopis iam exstinctum¹¹³ est, apud aliquos tenebrosis¹¹⁴ seminetur radicibus, sed quae male pullulasse noscuntur, radicitus evellantur, ne messem dominicam¹¹⁵ ulla corrumpant¹¹⁶ zizania¹¹⁷. Ita enim fructum uberem domini sacerdotes praestabunt, si ea, quae natam segetem enecare consuerunt, radicitus amputentur.

Cesset ergo, cesset, tot <V630, f. 201va> vicibus prohibita et damnata praesumptio nec imitentur summi sacerdotes mulieres meretrices, quae infantes suos praefata¹¹⁸ voluptate aliis ad nutriendum tribuunt, sed ipsi nutriant¹¹⁹, ipsi¹²⁰ domino suo fructum cum usura reddant fructuososque manipulos ei cum gloria repraesentent. Nam si dominus leprosos inter ceteros¹²¹ ovium suarum curas tetigit et mundavit, cur nos eadem agere dedignamur; aut cur nos <V1341, f. 122ra> ipsi, qui pastorale officium suscepimus, aliis alendas tradimus, maxime cum dominus Petro praeceptori nostro dixerit: Si diligis me, pasce oves meas, et multa talia et his similia.

Nam benedictionem, quam praedicti chorepiscopi ante suam prohibitionem per manus impositionem dabant, magis nobis videtur vulnus inferre quam salutem¹²² et illi, qui pontificatus apicem non habebant¹²³, quomodo <P9629, f. 73vb> ea, quae non habebant, dare¹²⁴ poterant, quoniam nihil in dante erat, quod ille posset accipere? Aut quis hominum, licet more humano loquamur, dare potest, quod non habet? Praesertim cum pontifices non erant, ea, quae solis pontificibus debentur, dare non poterant. Et propterea magis vulnerabant capita, quae per manus impositionem tangebant, quam ea, quae eis collata non erant, per aliquam benedictionem darent. Et ideo¹²⁵ quicquid ex supradictis pontificalibus praesumebant, <N442, f. 101va> irritum erat et nihil tangenti proficiebat¹²⁶, sed magis iuxta prophetam maledictionem pro benedictione¹²⁷, si ratum est dicere, conferebant¹²⁸. Quapropter¹²⁹ per illam illicitam manus impositionem, ut paulo superius praelibavimus¹³⁰, vulneratum caput illi, qui videbantur aliquid accepisse habebant. Et ubi vulnus infixum est, necesse est medicinam adhibere, qua infixa sanetur macula, id est reiterari necesse est, quod legitime actum aut collatum minime approbatur, si perfectum esse debebit. Nam quomodo honorem possit retinere, qui ab illo¹³¹ acceperit¹³², qui potestatem dare non habuit¹³³ legitime, invenire¹³⁴ non possum, cum ille, qui honorem pontificalem non habuit, pontificalia non potest iura tribuere, nec¹³⁵ hoc sibi poterant vindicare, cuius¹³⁶ capaces per hoc, quod illis obstiterat, non fuerunt. Huius ergo discussionis curam nobis specialiter vindicantes ita misericordiam irrogamus¹³⁷, ut, si qua forsitan de his¹³⁸ commissa sunt, corrigantur¹³⁹ nec talia liceat ultra committi¹⁴⁰, ne qua excusatio de ignoratione nascatur, quia, ut nobis gratulationem facit ecclesiarum status salubri¹⁴¹ dispositione attributus vel adornatus, ita non levi nos merore contristat, quotiens aliquid contra instituta canonum vel ecclesiasticam disciplinam praesumpta aut commissa cognoscimus. Quae si non, <O93, f. 114ra> qua debemus, vigilantia resecemus illi, qui nos speculatores esse voluit, excusare <V630, f. 201vb> non possumus, si eius ecclesiam¹⁴², quae nobis generaliter commissa est, in quantum praevalemus, puram a¹⁴³ tam illicitis superstitionibus¹⁴⁴ custodiamus, quia <N442, f. 101vb> non aliter unus grex et unus pastor sumus, nisi quemadmodum apostolus docet, idipsum <V1341, f. 122rb> dicamus omnes. Simus autem perfecti in eodem sensu et in eadem sapientia¹⁴⁵. Nec aliter veri discipuli domini erimus, nisi¹⁴⁶ radicem amaritudinis rursum germinantem, sicut haec, ut asseritis¹⁴⁷, <P9629, f. 74ra> modo facit, ne nocere valeat aut¹⁴⁸ episcopale ministerium vilescere faciat per eorum neglegentiam, id est omnium sacerdotum, qui evellere¹⁴⁹ mala et meliora plantare sunt ab eo propositi¹⁵⁰, unusquisque pro viribus exstirpare festinet et ipse, qui pro suis ovibus est aeterno¹⁵¹ iudici¹⁵² rationem redditurus, eas fovere et educare¹⁵³ decertet. Si domini desideramus esse discipuli, ipsius imitemur vestigia, ut de nobis dicatur: Ego sum pastor bonus et cognosco oves meas et voco eas nominatim, et cognoscunt¹⁵⁴ me meae¹⁵⁵, et reliqua. Et iterum monente dominicae vocis imperio, quae¹⁵⁶ beatissimus apostolus Petrus trina repetitione mysticae sanctionis imbuitur, ut Christi oves, qui Christum amat¹⁵⁷, diligenter et cum magna cura pascat, quoniam ipsius sanctae sedis¹⁵⁸, cui per abundantiam divinae gratiae praesumus¹⁵⁹, ipsius amore et reverentia cohortamur¹⁶⁰, ut tantae superstitionis, quae nullius, ut saepe dictum est, fulcitur auctoritate, periculum, quantum possumus, declinemus, ne beati magistri nostri Petri summi apostoli dilectio, qua se amatorem dei esse testatus est, vana¹⁶¹ inveniatur in nobis, quoniam omnis neglegenter pascens totiens commendatum sibi dominicum gregem convincitur summum non¹⁶² amare pastorem nec¹⁶³ eius se velle discipulum fieri, cuius exempla neglegit imitari, nam gratia prorsus maior adquiritur, <N442, f. 102ra> si¹⁶⁴ de commissis ovibus lucrum offerat deo¹⁶⁵ sollicitudo pastoris. Nam et beatum Iacob, qui pro uxoribus diu servierat, dixisse meminimus: Viginti annis fui tecum, oves tuae et caprae steriles¹⁶⁶ non fuerunt, arietes gregis¹⁶⁷ tui non comedi¹⁶⁸ nec captum a bestia ostendi tibi. Ego damnum omne reddebam et quicquid furto perierat, a me exigebas, die noctuque estu urebar et gelu, fugiebat somnus ab oculis meis. Si igitur¹⁶⁹ sic laborat¹⁷⁰ et vigilat, quis pascit oves Laban, quanto laborari¹⁷¹ quantisque vigiliis debet intendere, qui pascit oves dei? Sed in his omnibus ipse nos instruat¹⁷², qui pro suis dedit ovibus animam et adiuvet nos, ut de his, qui nobis commissi sunt, fructum multiplicem ac mensuram supereffluentem ad aeterna gaudia reportare concedat, tantusque vos beati <V1341, f. 122va> Petri apostolorum principis amor accendat, ut in ovili ipsius, cui omnes creaturae sunt traditae, omnes taliter errantes et illicita atque prohibita praesumentes sanctis¹⁷³ vestris studiis summo redintegrare cum desiderio festinetis, qualiter animae pretioso Christi sanguine redemptae eorum non depereant deceptione.

Restat etiam, quod per ostium hi nequaquam <V630, f. 202ra> subintrarunt, quia non habebant ostium, per quod ingrederentur, <P9629, f. 74rb> quia, ut dictum est, si nec episcopi sunt et plus quam presbyteri esse¹⁷⁴ ambiunt, per quod ostium intrabunt, cum hi tantum duo ordines in ecclesia leguntur nec amplius ad¹⁷⁵ pastorale officium aliquod patet ostium, per quod pastor intret. Audite, fratres, non me, sed ipsam dicentem¹⁷⁶ veritatem: Qui¹⁷⁷ non intrat¹⁷⁸ per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et <N442, f. 102rb> latro, et reliqua. Cum¹⁷⁹ egregius praedicator dicat: Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id, quod positum est. Cum praedicta duo fundamenta in ecclesia tantummodo inveniantur posita, quicquid¹⁸⁰ amplius positum in his invenitur, stare nullatenus poterit. Et ideo cum omnibus suis fundamentis et actionibus atque radicibus, ut evellatur, necesse est ita, ut amplius pullulare nec germinare valeant.

Non ergo generet et non faciet¹⁸¹ vobis, fratres, totiens repetita locutio fastidium, quia summa necessitas est saepius prohiberi¹⁸², quod totiens, ut a vobis cognovimus, illicite¹⁸³ usurpatur et, quoniam veritas saepius exagitata magis splendescit in lucem¹⁸⁴, et quod¹⁸⁵ totiens repetendo admonetur, minus usurpatur. Super his enim multa iam ab antecessoribus nostris dicta sunt, a quibus ipsi sicut nunc a nobis ita olim ab eis damnati et prohibiti¹⁸⁶ sunt. Ideo saepius repetentes <O93, f. 114rb> omnes monemus, ut vitentur huiusmodi et a talibus se abstineant, qui noluerint una cum eis a sacerdotali ministerio ut rebelles fieri alieni, quod ita demum probare poterimus, si tales exstirpare et non eis¹⁸⁷ favere decertaveritis et ita in postmodum de tali re querela cessabit. Quia contumeliae studio fit, quicquid interdictum tociens usurpatur.

Omnia haec decretalia et cunctorum decessorum nostrorum constituta, quae de ecclesiasticis ordinibus et canonum promulgata sunt disciplinis ita¹⁸⁸ vobis et omnibus episcopis ac¹⁸⁹ cunctis generaliter sacerdotibus custodiri debere mandamus, ut, si quis in illa commiserit, ve<V1341, f. 122vb>niam sibi deinceps noverit denegari, <N442, f. 102va> quoniam occurreret veritas, si falsitas displiceret, et merito nos, qui summae¹⁹⁰ ecclesiae¹⁹¹ tenere debemus gubernacula, causa respicit, si silentio faveamus errori.

Data Kl. Iun. Libio et Theodosio¹⁹² vv. cc. conss.

O93, f. 114rb; V630, f. 202ra; N442, f. 102va; V1341, f. 122vb; P9629, f. 74rb