Die Auflösung der Handschriftensiglen und Hinweise zur Edition finden Sie hier.

1. Clemens-Brief

A367, f. 9va; V630, f. 6vb; N442, f. 8va; I83, f. 7rb; VD38, f. 6r; Bcan4, f. 20v; E97, f. 5va; P102; BII13, f. 7ra

INCIPIT¹ EPISTOLA² CLEMENTIS³ AD IACOBUM FRATREM DOMINI⁴.

P102; BII13: I⁵ Quod Simon Petrus vere fidei⁶ merito primus fuerit primitiae electionis domini apostolorum et quod Romae pro pietate patiendo volens praesentem vitam finivit

[H. 1] Clemens Iacobo domino et⁷ episcopo episcoporum, regenti Hebraeorum sanctam ecclesiam Hierosolimis⁸, sed <Bcan4, f. 21r> et omnes ecclesias, quae ubique dei providentia fundatae sunt, cum presbyteris et diaconibus et ceteris omnibus fratribus, pax tibi sit semper.

Notum tibi facio, domine, quia Simon Petrus, qui verae fidei merito et integrae praedicationis obtentu⁹ fundamentum esse ecclesiae definitus¹⁰ est, qua¹¹ de causa etiam domini ore cognomi<BII13, f. 7rb>natus¹² est Petrus, qui fuit primitiae electionis¹³ domini¹⁴, apostolorum primus, cui et primo deus pater¹⁵ filium revelavit, cui et Christus competenter¹⁶ beatitudinem contulit, qui et vocatus est¹⁷ et electus et conviva domini¹⁸ et comes¹⁹ effectus²⁰, tamquam bonus et probatis<I83, f. 7va>simus discipulus, qui occidentis²¹ obscuriorem mundi <VD38, f. 6v> plagam velut omnium potentior illuminare praeceptus est, quique et integre potuit implere praeceptum²² - sed quousque sermonem²³ protraham²⁴ refugiens²⁵ indicare, quod triste est, quod quidem necesse est, licet tarde, proferre. Hic denique ipse Petrus, qui pro immensa caritate, quam erga omnes homines gerebat, palam cum²⁶ omni fiducia adversante etiam tyranno, totius mundi bonum praedicare non destitit et regem omnium saeculorum per orbem terrae et²⁷ usque ad ipsius Romanae urbis huius notitiam, ut etiam ipsa salvaretur, invexit²⁸, hic²⁹, inquam, pro^{30 31} pietate patiendo volens praesentem vitam finivit.

In ipsis autem diebus, quibus vitae finem sibi invenire³² praesensit³³, in conventu³⁴ fratrum positus appraehensa manu mea repente consurgens in auribus totius ecclesiae³⁵ haec protulit verba³⁶: Audite me, fratres et conservi mei, quoniam³⁷, ut³⁸ edoctus sum ab eo, qui misit³⁹ me, domino et <I83, f. 7vb> magistro⁴⁰ Iesu Christo, dies mortis meae instat.

Bcan4: II

P102; BII13: II⁴¹ Quod petrus clementem episcopum romanis ordinaverit et ei cathedram tradiderit

[H. 2] Clementem⁴² hunc episcopum vobis ordino⁴³, cui soli meae praedicationis <E97, f. 5vb> et doctrinae cathedram trado⁴⁴, qui mihi ab <BII13, f. 7va> initio usque in finem comes in omnibus fuit, et per hoc veritatem totius meae praedicationis agnovit, qui in omnibus temptationibus meis socius exstitit fideliter perseverans, quem prae⁴⁵ ceteris expertus sum deum colentem, homines diligentem, castum, discendi studiis deditum, sobrium, benignum, iustum, patientem, scientem ferre nonnullorum etiam ex his⁴⁶, qui in verbo dei instituuntur⁴⁷, iniurias. Propter quod⁴⁸ ipsi trado a domino <A367, f. 9vb> mihi traditam potestatem <V630, f. 7ra> ligandi et solvendi, ut de omnibus⁴⁹, quibuscumque decreverit in terris, hoc decretum sit et in caelis. Ligabit enim, quod oportet ligari, et solvet, quod expedit solvi, tamquam qui ad⁵⁰ liquidum ecclesiae regulam noverit. Ipsum⁵¹ ergo audite scientes, quia quicumque⁵² contristaverit <N442, f. 8vb> doctorem veritatis, peccat in Christum et patrem omnium exa<I83, f. 8ra>cerbat deum, propter quod et⁵³ vita carebit⁵⁴. Ipsum autem, qui praeest ceteris, oportet medici vicem⁵⁵ agere et non ferae bestiae furore commoveri.

Bcan4: III

P102; BII13: III Quod clemens procidens ad pedes beati petri rogaverit excusans se et declinaverit honorem cathedrae vel potestatem Item exortatio petri ad clementem pro suscipiendo officio episcopatus

[H. 3] Haec eo dicente ego procidens ad pedes eius rogabam excusans me et declinans honorem cathedrae vel potestatem. At ille respondens: Pro hoc, inquit, ne me rogaveris, hoc enim fieri statutum est mihi, et eo⁵⁶ magis, quo⁵⁷ excusas⁵⁸, quia haec cathedra eum, qui cupit eam <BII13, f. 7vb> et audacter expetit, non requirit, sed ornatum <VD38, f. 7r> moribus et in⁵⁹ verbis⁶⁰ eruditum. Quod si esset alius melior⁶¹, si quis mihi alius adiutor tam sedulus adstitisset, si quis tam⁶² plene⁶³ doctrinae meae rationem⁶⁴ cepisset⁶⁵, sed⁶⁶ et ecclesiasticas dispositiones a me tam plene⁶⁷ didicisset, habens alium talem, non te cogerem <Bcan4, f. 21v> bonum opus suscipere nolentem. Superfluum est ergo alium quaerere, cum primitias eorum, qui ex gentibus per me salvantur, et <I83, f. 8rb> praecipue huius urbis te primum obtulerim deo. Sed et aliud intuere, quia⁶⁸, si periculum peccati⁶⁹ times⁷⁰ suscipere refugiens⁷¹ ecclesiae gubernacula, certus esto⁷², quia⁷³ amplius peccas, qui populum dei velut in fluctibus positum et periclitantem, cum possis iuvare, subterfugis tui tantummodo habens considerationem et non, quod in commune omnibus expedit, providens. Sed certus esto, quod necesse est te suscipere omne periculum, quia nec ego pro salute omnium obsecrando cessabo. Quanto ergo mihi citius <E97, f. 6ra> acquieveris, tanto me citius laboris⁷⁴ et tristitiae meae merore relevabis⁷⁵. Novi⁷⁶ etiam hoc⁷⁷, o Clemens, quod tibi tedia et molestias, pericula etiam et opprobria ineruditi vulgi indocilisque⁷⁸ conciliem⁷⁹, quae tu tamen, scio, quod constanter et fortiter feres respiciens⁸⁰ ad illam spem, quae tibi apud <I83, f. 8va> deum patientiae praeparat coronam. Sed et illud cupio⁸¹ te mecum iusta ratione⁸² perspicere, quando ma<BII13, f. 8ra>xima⁸³ opera tua indiget Christus. Nunc, cum inimicus adversus sponsam eius commovet bellum, an in futuro tempore, quando iam Christus post victoriam triumphabit nec ultra illius⁸⁴ opera indigebit? Quis non etiam parvi sensus intellegat, quod istud est temporis, in quo operam tuam Christus <A367, f. 10ra> requirit? Tota igitur mente in praesenti⁸⁵ necessitate praebe operam tuam, et auxilium <V630, f. 7rb> in proeliis exhibe regi optimo⁸⁶ remunerationes⁸⁷ magnificas post victoriam reddituro⁸⁸. Libenter⁸⁹ ergo suscipe episcopatus officium eo maxime, quo ecclesiasticas dispositiones a me probabiliter didicisti⁹⁰, ut salus eorum, qui per nos confugerunt ad deum, nequaquam vacillet. Verumtamen⁹¹ et⁹² te⁹³ breviter⁹⁴ de ipsius dispensationis ordine coram omnibus⁹⁵ commonere necessari<I83, f. 8vb>um duxi⁹⁶.

Bcan4: Qualis episcopus esse debet IIII

P102; BII13: IIII Quod sacerdotes irrepraehensibiliter oporteat vivere et omnes vitae huius occupationes abicere et non fideiussores existere neque advocatos litium fieri

[H. 4] Te quidem oportet irrepraehensibiliter <VD38, f. 7v> vivere et summo studio niti, ut omnes vitae huius occupationes abicias⁹⁷, ne fideiussor⁹⁸ exsistas⁹⁹, ne advocatus litium fias, neve in ulla¹⁰⁰ <N442, f. 9ra> aliqua occupatione prorsus inveniaris mundialis¹⁰¹ negotii occasione¹⁰² perplexus. Neque enim iudicem aut cognitorem¹⁰³ saecularium negotiorum hodie te ordinare¹⁰⁴ vult Christus, ut^{105 106} ne praefocatus praesentibus hominum curis non possis verbo dei vacare¹⁰⁷ et secundum¹⁰⁸ veritatis regulam secer<BII13, f. 8rb>nere bonos a malis. Ista¹⁰⁹ namque¹¹⁰ opera, quae tibi minus congruere superius exposuimus, exhibeant sibi invicem discentes¹¹¹, id est laici, et te nemo occupet ab his studiis, per quae salus omnibus datur.

V630: quod sicut crimen est neglegere episcopo verbum praedicationes ita secularium neglerere communem utilitatem

Sicut¹¹² enim tibi impietatis crimen est, neglectis¹¹³ verbi dei¹¹⁴ studiis sollicitudines¹¹⁵ suscipere¹¹⁶ saeculares, ita unicuique laicorum peccatum est, nisi¹¹⁷ invicem sibi, etiam in his, quae ad communis vitae usum pertinent, operam fideliter dederint. Te vero securum¹¹⁸ facere ex¹¹⁹ his¹²⁰, quibus debes, <I83, f. 9ra> vacantem¹²¹, omnes communiter elaborent. Quod si forte a semetipsis hoc <E97, f. 6rb> laici non intellegunt¹²², per diaconos¹²³ edocendi sunt, ut tibi solius ecclesiae sollicitudines derelinquant, quo¹²⁴ ipsam¹²⁵, ut dignum est, dispensare sufficias, et veritatis verbo abundantius et studiosius deservire. Si enim <Bcan4, f. 22r> mundialibus¹²⁶ curis fueris occupatus et teipsum¹²⁷ decipies et eos¹²⁸, qui te audiunt. Non enim poteris, quae ad salutem pertinent, plenius singulis quibusque distinguere, et^{129 130} ex eo fit¹³¹, ut et tu, tamquam qui non docueris, quae ad salutem hominum¹³² pertinent, deponaris¹³³, et discipuli per ignorantiam pereant. Idcirco tu quidem ad hoc solum vacato¹³⁴, ut opportune et sine intermissione doceas verbum dei, per quod salutem consequi possint. Illi vero cum tanta reverentia tua verba suscipiant, ut¹³⁵ sciant legatum¹³⁶ te et praeconem esse¹³⁷ veritatis, et quodcumque ligaveris super terram, esse ligatum <A367, f. 10rb> et in caelo, et quodcumque solveris¹³⁸, etiam ibi esse sol<I83, f. 9rb>vendum. Quoniam quidem et tu, ut dixi, quae <BII13, f. 8va> oportet, ligabis, et, quae expedit, solves, et ad¹³⁹ te quidem, qui praees, ista sint monita, et his similia.

I83: Sacerdotum decreta

VD38: De presbyteris

Bcan4: LEX SACE[RDOTUM]

Bcan4: De presbiterorum industria V

P102; BII13: V Quod ad presbyteros ista sint ut ante omnia pudicitiam studentes adulescentes nuptiis iungant sed ne in provectioribus quidem curam habere huiusmodi neglegant quoniam adulterium secundum in poenis obtinet locum

[H. 5] Ad¹⁴⁰ presbyteros¹⁴¹ vero sint¹⁴² ista: <V630, f. 7va> Ante omnia, ut pudicitiam studentes adolescentes nuptiis iungant¹⁴³, quo¹⁴⁴ calorem ferventis¹⁴⁵ aetatis coniugali lege praeveniant, sed ne¹⁴⁶ in provectioribus¹⁴⁷ quidem curam habere huiusmodi neglegant, quia in multis, etiam cum senuerit corpus, concupiscentia viget¹⁴⁸. Ne forte ergo fornicationis labes occasione accepta <VD38, f. 8r> tamquam venenum pessimum serpat in vobis, cavere et antevenire necessarium est, ne quod in vobis adulterii occultum calescat incendium.

BII13: De adulterio

Et¹⁴⁹ quid in omnibus peccatis adulterio gravius? Secundum namque in poenis obtinet locum, quoniam quidem primum illi habent, qui aberrant a deo, etiam si sobrie vixerint. Propter quod vos, o¹⁵⁰ presbyteri, ecclesiam excolite et <I83, f. 9va> adornate sponsam Christi ad pudicitiam, <N442, f. 9rb> sponsam autem dico omnem ecclesiae congregationem. Quae si pudica fuerit inventa ab sponso¹⁵¹ suo, ingentibus ab eo donis et muneribus honorabitur¹⁵² et vos velut ministri¹⁵³ sponsae et amici sponsi ingenti gaudio et laetitia perfruemini. Si vero sponsa haec reperta fuerit commaculata peccatis, ipsa quidem tamquam indigna¹⁵⁴ <E97, f. 6va> <BII13, f. 8vb> tradetur¹⁵⁵ regalibus thoris, vos autem poenas¹⁵⁶ dabitis, si forte per vestram neglegentiam vel desidiam¹⁵⁷ obrepserit¹⁵⁸ contagio saeva peccati. Idcirco igitur ante omnia sobrietatis et pudicitiae sollicitudinem gerite.

Bcan4: VI

P102; BII13: VI Quod plures sint species fornicationis et de prima specie adulterii

[H. 6] Valde enim apud deum grave crimen ducitur¹⁵⁹ fornicatio, cuius species quidem¹⁶⁰ sunt plures, sicuti¹⁶¹ vobis et ipse Clemens diligenter exponet¹⁶². Verumtamen prima species adulterii est virum propria uxore solummodo non esse contentum, et mulierem non proprio¹⁶³ tantum servare¹⁶⁴ <I83, f. 9vb> se viro¹⁶⁵.

Bcan4: VII

P102; BII13: VII De casto et amore fraterno et caritate

[H. 7] Si ergo¹⁶⁶ castus¹⁶⁷ fuerit quis, potest et humanus et misericors fieri, per quod et ipse aeternam¹⁶⁸ a deo misericordiam consequatur. Sane sicut adulterii venenum cunctis malis perniciosius est, ita amor fraternus et caritas totius boni fastigium tenet. Et ideo diligite¹⁶⁹ omnes fratres vestros et cum religione ac misericordia respicite ad omnes¹⁷⁰, orfanis exhibete vosmetipsos¹⁷¹ parentes, viduis¹⁷² virorum¹⁷³ curam impendite cum omni castitate, quae necessaria sunt, praebentes, iuniores tamen viduas nuptiis copulate. His¹⁷⁴, qui ignorant artificia, exquirite honestas aliquas occasiones, quibus <A367, f. 10va> victum necessarium quaerant. Artificibus <Bcan4, f. 22v> vero opera¹⁷⁵ praevidete, debilibus misericordiam facite. Scio autem haec omnia facturos vos, si caritatem <V630, f. 7vb> prae ceteris et ante omnia in vestro <BII13, f. 9ra> corde figatis.

I83: Communem cibum vel mensam clericorum

Cuius¹⁷⁶ caritatis et recipiendae et habendae maximum erit fomentum, si frequenter inter vosmetipsos communem cibum vestrum mensamque faciatis, <I83, f. 10ra> et in quantum unusquisque¹⁷⁷ praevalet, crebrius panes ac sales suos cum suis fratribus sumat. Per haec enim¹⁷⁸ praecipue caritas comparatur¹⁷⁹ et causa totius boni in huiuscemodi communione consistit. <VD38, f. 8v> Ubi¹⁸⁰ autem pax et bonitas, ibi et salus, propter quod communes¹⁸¹ facite cibos vestros cum his¹⁸², qui secundum deum¹⁸³ fratres sunt, quia¹⁸⁴ per haec temporalia officia pacis et caritatis fructibus¹⁸⁵ gaudia aeterna merebimini¹⁸⁶. Multo autem sollicitius esurientes reficite et sitientibus potum date, nudis vestimentum, aegros visitate et eos, qui in carcere¹⁸⁷ sunt, prout possibile est, iuvate, peregrinos satis prompte in domibus vestris suscipite, et ne omnia nunc singillatim¹⁸⁸ dicam, omne¹⁸⁹ bonum ipsa per se, in¹⁹⁰ vobis si fuerit, caritas facere vos docebit, sicut et¹⁹¹ e contrario eos, qui a salute alieni sunt, <E97, f. 6vb> omne malum facere odium docet.

N442; I83; Bcan4; P102; BII13: VIII¹⁹² Ut negotia clericorum ecclesiastico iudicio terminentur¹⁹³

[H. 8] <N442, f. 9va> Si¹⁹⁴ qui¹⁹⁵ ex fratribus negotia habent inter se, apud cognitores saeculi non iudicentur, sed apud presbyteros ecclesiae, quicquid illud est, dirimatur¹⁹⁶.

Bcan4: VIIII

P102; BII13: VIIII De fugienda avaritia

[H. 9] <I83, f. 10rb> Super omnia autem avaritiam¹⁹⁷ fugite, <BII13, f. 9rb> quae homines¹⁹⁸ occasione praesentis¹⁹⁹ lucri ab aeternis separat²⁰⁰ bonis.

P102: De ponderibus adque mensuris

Pondera, mensuras, stateras pro locis quibusque aequissima custodite, deposita fideliter restituite.

Bcan4: X

P102; BII13: X Quod futurum dei iudicium semper in corde et ante oculos ponendum sit

[H. 10] Quae²⁰¹ omnia et, si qua sunt his similia, ita demum sollicite et diligenter implebitis, si futurum dei iudicium sine intermissione in vestro corde volvatis. Quis enim peccare poterit, si semper ante oculos suos dei iudicium ponat? Quod in fine²⁰² mundi certum est agitandum²⁰³, ut tandem, qui bene²⁰⁴ in hac vita egerunt, consequantur reposita bona, peccatores autem, ut consequantur praeparatas²⁰⁵ poenas, de quibus²⁰⁶ ita²⁰⁷ futurum dubitare omnino²⁰⁸ non possumus. Si quidem haec omnia ita esse ventura verus nobis propheta²⁰⁹ praedixerit²¹⁰.

N442; I83; Bcan4; P102; BII13: XI²¹¹ Ut ecclesiastici viri discordias et simultates caveant

[H. 11] Unde et vos, qui estis veri prophetae discipuli, abicite a cordibus vestris ante omnia discordias et animorum²¹² dis<I83, f. 10va>sensiones, ex quibus omne opus malum procedit, et²¹³ benignitatem ac²¹⁴ simplicitatem tota mente servate. Quod si forte alicuius cor vel livor vel infidelitas²¹⁵ ex his, quae superius memoravimus, latenter irrepserit²¹⁶, non erubescat, qui²¹⁷ animae suae curam <V630, f. 8ra> gerit, confiteri haec huic, qui praeest, ut ab ipso per verbum dei et consilium salubre curetur, quo²¹⁸ possit fide integra et operibus bonis poenas aeterni ignis effugere <A367, f. 10vb> et ad perpetua²¹⁹ vitae praemia pervenire.

V630: DE MINISTERIO DIACONORUM ET QUALES DEBENT ESSE DIACONI

VD38: De diaconibus

N442; I83; Bcan4; P102; BII13: XII²²⁰ De ministerio diaconorum

[H. 12] <BII13, f. 9va> Diaconi²²¹ vero ecclesiae tamquam oculi sint episcopi oberrantes et circumlustrantes cum verecundia actus totius ecclesiae et perscrutantes²²² <VD38, f. 9r> diligentius, si²²³ quem videant <Bcan4, f. 23r> vicinum fieri praecipitio et proximum esse peccato, ut referant haec ad episcopum et commoneri ab eo possit is, qui in praecipitium lapsurus est, uti²²⁴ revocetur et non corruat in peccatum. Neglegentiores²²⁵ quoque et eos, qui rarius ad audiendum verbum dei acce<I83, f. 10vb>dunt nec sollicite ad episcopi tractatum²²⁶ conveniunt, ipsi commoneant et hortentur²²⁷. Si enim assidui sint ad audiendum, non solum vitae aeternae²²⁸ ex salubri commonitione capiunt²²⁹ lucra, verum et quaecumque illae sunt²³⁰ tristitiae²³¹ vel merores, qui²³² ex praesentis vitae necessitatibus et cladibus temporum <E97, f. 7ra> veniunt, quaecumque sermonibus suis in corde velut iacula defixa circumferunt²³³, abiciuntur omnia praedicatione veritatis et²³⁴ vitae²³⁵ aeternae doctrina et eruditione purgata²³⁶. Alioquin si multo tempore auditum subtrahant a verbo dei et remaneant in^{237 238} cultu vitiorum, sine dubio spinis erunt ac sentibus occupati. <N442, f. 9vb> Et quid aliud nisi ad ignem talis haec terra²³⁹ praeparabitur? De²⁴⁰ his ergo, ut diximus, diaconis²⁴¹ cura sit. Sed²⁴² et²⁴³ eos, qui secundum carnem aegrotant, sollicite perquirant et plebi, si forte²⁴⁴ ignorat²⁴⁵, indicent de his²⁴⁶, ut et ipsi visitent²⁴⁷ eos et, quae necessaria sunt, praebeant eis cum²⁴⁸ conscientia eius, qui praeest. Quod tamen etiam²⁴⁹ si clam <I83, f. 11ra> fecerint, non peccabunt. Sed et de peregrinis²⁵⁰ <BII13, f. 9vb> similiter²⁵¹ episcopo suggerant refovendis et cetera his similia, quae ad cultum ecclesiae et disciplinam eius pertinent, diaconis²⁵² cura²⁵³ sit.

I83: Quid sit cathethizare

Qui²⁵⁴ catecizant²⁵⁵, id est, qui verbo instituunt incipientes²⁵⁶, primo oportet, ut ipsi instructi²⁵⁷ sint. De anima²⁵⁸ enim agitur hominum,

Bcan4: XIII

P102; BII13: XIII Quod oporteat eum qui docet animas rudes adprime debere esse eruditum

[H. 13] et oportet eum, qui docet et instruit animas rudes, esse talem, ut pro²⁵⁹ ingenio discentium semetipsum possit aptare et verbi ordinem pro audientis²⁶⁰ capacitate dirigere. Debet ergo ipse adprime^{261 262} esse eruditus et doctus, irrepraehensibilis, maturus, pavidus²⁶³, sicut²⁶⁴ ipsi²⁶⁵ probastis²⁶⁶ fore Clementem²⁶⁷ hunc post me. Multum est autem, si ego nunc de <V630, f. 8rb> singulis, quae unusquisque habere debeat, prosequar, verumtamen illud est, quod prae ceteris ab omnibus vobis cupio in²⁶⁸ commune²⁶⁹ servari, ut concordiam teneatis, per quam²⁷⁰ solum²⁷¹ potestis portum quietis²⁷² intrare et civitatem regis summi²⁷³, quae pax nominatur²⁷⁴.

Bcan4: XIIII

P102; BII13: XIIII Quod omnis ecclesiae status similis sit navi magnae portanti viros diversis e locis et regionibus per undosum pelagus ad unam potentis regni urbem properare cupientes

[H. 14] Similis²⁷⁵ <I83, f. 11rb> namque est

I83: Comparatio satis utilis

omnis²⁷⁶ ecclesiae status navi magnae, quae per undosum pelagus <VD38, f. 9v> diversis e²⁷⁷ locis et regionibus viros <A367, f. 11ra> portat ad unam²⁷⁸ potentis regni urbem²⁷⁹ properare cupientes. Sit ergo navis huius dominus ipse omnipotens deus²⁸⁰, gubernator <BII13, f. 10ra> vero sit Christus. Tum deinde proretae²⁸¹ officium episcopus impleat, presbyteri nautarum, diaconi dispensatorum locum²⁸² teneant²⁸³, hi²⁸⁴, qui cathecizant^{285 286}, naustologis²⁸⁷ conferantur²⁸⁸, epibatis²⁸⁹ autem totius fraternitatis multitudo sit similis. Ipsum quoque mare hic mundus habeatur, ventorum vero varietates et turbinum diversis temptationibus conferantur, persecutiones, tribulationes sive²⁹⁰ pericula²⁹¹ fluctibus exaequentur²⁹², terreni vero spiritus, qui vel <E97, f. 7rb> de torrentibus vel de convallibus²⁹³ spirant, pseudoprophetarum et seductorum seu pravae doctrinae verba docentur²⁹⁴, promuntoria²⁹⁵ vero²⁹⁶ et loca confragosa hi²⁹⁷, <Bcan4, f. 23v> qui in potestatibus²⁹⁸ saeculi²⁹⁹ sunt iudices et pericula minantur ac mortes, bithalassa^{300 301} vero loca, <I83, f. 11va> quae duplicibus undae fallacis aestibus verberantur, dubiis mente et³⁰² repromissionum veritate nutantibus conferantur atque his³⁰³, qui irrationabili³⁰⁴ fidem nostram ratione³⁰⁵ discutiunt, hypocritae vero et dolosi piratis^{306 307} similes habeantur. Iam vero rapidus³⁰⁸ vertex³⁰⁹ et tartarea carybdis³¹⁰ et saxis illisa naufragia³¹¹ ac mortiferae submersiones, quid aliud aestimanda sunt quam peccata? Restat igitur, ut haec navis cursu <N442, f. 10ra> prospero tuta possit portum desideratae urbis intrare, ita deo precem fundere³¹², ut navigantes mereantur audiri. Audiri³¹³ autem a deo ita demum merebitur quis, si orationes³¹⁴ ipsae bonis moribus et bo<BII13, f. 10rb>nis operibus adiuventur³¹⁵. Sed ante omnia cum quiete et silentio epibatae, id est laici³¹⁶, et³¹⁷ in suis unusquisque resideant³¹⁸ locis, ne forte per inquietudinem et inconditos inutilesque³¹⁹ discursus, si passim vagari coeperint vel ab officio suo nautas impediant vel in alterum latus per inquietudinem eorum navis pressa demerga<I83, f. 11vb>tur³²⁰. Naustologi³²¹ de mercedibus³²² commoneant et nihil omnino, quod ad diligentiam vel ad disciplinam pertinet³²³, diaconi neglegant, presbyteri³²⁴ velut nautae aptent singula ad instructionem navis diligenter <V630, f. 8va> et instruant, quae in suo tempore requirenda³²⁵ sunt. Episcopus³²⁶, tamquam proreta³²⁷, vigilanter et sollicite gubernatoris verba custodiat Christi. Salvator dominus, gubernator ecclesiae suae, diligatur ab omnibus et ipsius solius praeceptis ac iussis credat et oboediat omnis ecclesia³²⁸. Deo³²⁹ quoque indesinenter supplicetur a cunctis de prosperitate ventorum, ut navigantes omnem tribu<VD38, f. 10r>lationem et omne³³⁰ periculum superent, tamquam in mare profundum mundi istius et vitae huma<A367, f. 11rb>nae pelagus³³¹ navigantes³³², in quo esuriendum sit et sitiendum, nuditatem quoque ferendam, morbos etiam corporis et³³³ aegritudines tolerandas, insuper et hominum insidias^{334 335} ac dolos³³⁶ <E97, f. 7va> saepe laborandum, quippe qui dispergendos se nonnumquam noverunt³³⁷, <I83, f. 12ra> sed³³⁸ aliquando etiam congregandos³³⁹, vomitus quoque et sugillationes³⁴⁰ ferendas, cum ex confusione³⁴¹ peccatorum et reiectione criminum, velut male congregati in visceribus fellis iactura facienda est, et abicienda <BII13, f. 10va> prorsus e³⁴² corde omnis intrinsecus, quae latet amaritudo peccati³⁴³, si qua forte ex desideriis iniquis³⁴⁴ velut ex cibis noxiis congregata est, quam utique, cum evomuerit³⁴⁵ quis et abiecerit, ingentis³⁴⁶ aegritudinis liberabitur morbo, si tamen post vomitum, quae ad sanitatem pertinent³⁴⁷, sumat.

Bcan4: Ubi ad episcoporum se vertit sententiam XV

P102; BII13: Quod episcopus supra omnes³⁴⁸ laboret

[H. 15] Verumtamen³⁴⁹ scitote cuncti, quod supra omnes vos laboret episcopus, quia unusquisque³⁵⁰ vestrum suum proprium fert laborem, ille vero et³⁵¹ suum et singulorum.

Bcan4: XVI

P102; BII13: XVI Allocutio ad clementem apostoli petri

[H. 16] Propter quod, o Clemens, tamquam³⁵² omnibus praeesse³⁵³ te³⁵⁴ noveris³⁵⁵, singulos, prout potueris, iuva et singulos releva, qui et singulorum onus ac sollicitudinem portas. Unde et ego nunc hanc tibi iniungens³⁵⁶ dispensationem³⁵⁷, et³⁵⁸ scio, quia accipio gratiam, magis quam praesto. <I83, f. 12rb> Sed esto confidens et fortiter <Bcan4, f. 24r> ferens certus, quia laboris tui meritum recipies, cum ad portum quietis incolumem hanc provexeris navem³⁵⁹, ubi mercedes et praemia pro omnium salute suscipies³⁶⁰, si hic pro omnium incolumitate <N442, f. 10rb> vigilaveris. Itaque si te multi e³⁶¹ fratribus propter rigorem iustitiae odio habuerint, ex hoc quidem non laederis, sed³⁶² ex huiuscemodi odiis amor tibi conciliabitur dei. Et ideo satage magis et refuge, ne lauderis ab iniquis et ne a³⁶³ pessime agentibus diligaris, sed potius propter iustitiae dispensationem et aequissimam regulam <BII13, f. 10vb> disciplinae a Christo collaudari merearis.

Bcan4: Ubi subditorum oboedientiam incitat XVII

P102; BII13: XVII Allocutio ad populum

[H. 17] Haec cum dixisset³⁶⁴ et his similia quamplurima, rursum respiciens <V630, f. 8vb> ad populum dixit:

N442: Qualiter subiecti episcopis obtemperent

Sed³⁶⁵ et vos, carissimi³⁶⁶ fratres et conservi mei, huic, qui³⁶⁷ praesidet vobis ad veritatem docendam, in omnibus oboedite scientes, quod, si quis hunc contristaverit, Christum, qui ei³⁶⁸ credidit cathedram, non recipit³⁶⁹, et³⁷⁰ qui <I83, f. 12va> Christum non susceperit, nec deum patrem suscepisse iudicabitur³⁷¹. Et ideo nec ipse suscipietur in regno caelorum. Propter quod satis³⁷² agite ad omnem collectam³⁷³ <E97, f. 7vb> et congregationem semper convenire, ut non velut neglegentes et desides a iudice Christo condemnemini. Conveni<VD38, f. 10v>entes³⁷⁴ vero <A367, f. 11va> semper ad Clementem date omnes operam pro ipso sentire et summo studio favorem vestrum erga ipsum dependere scientes, quia propter singulos vos³⁷⁵ ipsi³⁷⁶ magis soli infestat inimicus et in ipso³⁷⁷ maiora suscitat bella. Oportet ergo vos summo studio niti, ut omni erga illum vinculo amoris innexi plenissimo erga eum inhaereatis affectu³⁷⁸. Sed³⁷⁹ vos quoque ipsi unanimes in³⁸⁰ omni concordia perdurate, quo³⁸¹ facilius etiam illi oboedire omnes³⁸² pariter³⁸³ consensu et unanimitate possitis. Propter³⁸⁴ quod et vos salutem consequi et ille possit obtemperantibus sibi vobis promptius impositi honoris³⁸⁵ pondus³⁸⁶ evehere.

Bcan4: Quod non sit cum excommunicatis communicandum

Quaedam³⁸⁷ etiam ex vobis ipsis intellegere debetis³⁸⁸,

I83: Satis utile beati petri decretum

si³⁸⁹ qua sunt, quae ipse <BII13, f. 11ra> propter <I83, f. 12vb> insidias hominum³⁹⁰ malorum non potest evidentius et manifestius proloqui, verbi gratia, si inimicus³⁹¹ est alicui pro actibus suis, vos nolite exspectare, ut ipse vobis dicat: Cum illo nolite amici esse, sed prudenter³⁹² observare debetis et voluntati eius absque communicatione³⁹³ obsecundare et avertere vos ab eo, cui³⁹⁴ ipsum sentitis³⁹⁵ aversum³⁹⁶,

Bcan4: XVIII

P102; BII13: XVIII Praecipit ac monet non loquendum his quibus clemens non loquitur neque amicum esse debere quibus ipse non loquitur

[H. 18] sed nec loqui his³⁹⁷, quibus ipse non loquitur, ut unusquisque, qui in culpa est, dum cupit omnium vestrum³⁹⁸ amicitias ferre, festinet citius reconciliare³⁹⁹ ei, qui omnibus praeest, et per hoc redeat ad salutem, cum oboedire coeperit monitis praesidentis. Si⁴⁰⁰ vero quis amicus fuerit his⁴⁰¹, quibus ipse⁴⁰² non⁴⁰³ loquitur, unus est et ipse ex illis, qui exterminare dei⁴⁰⁴ ecclesiam volunt⁴⁰⁵, et cum corpore vobiscum esse videatur⁴⁰⁶, mente et animo contra vos est⁴⁰⁷, et est^{408 409} multo nequior⁴¹⁰ hostis hic quam illi, qui foris⁴¹¹ sunt et evidenter inimici sunt. Hic enim per⁴¹² amicitiarum speciem, quae inimica sunt, gerit et ecclesiam dispergit ac vastat⁴¹³.

Et⁴¹⁴ cum hoc⁴¹⁵ dixisset, in medio coram <V630, f. 9ra> omnibus manus⁴¹⁶ <I83, f. 13ra> mihi imposuit et in cathedra sua ingenti verecundia⁴¹⁷ <Bcan4, f. 24v> fatigatum sedere me compulit. Cumque <E97, f. 8ra> sedissem, haec ad me rursum <N442, f. 10va> locutus est:

Bcan4: XVIIII Supplicatio beati petri ad clementem Bcan4

P102; BII13: XVIIII Commonitorium postulationis ut post obitum suum iacobo fratri domini descripta breviter omniaque quam poterit compendio conpraehensa⁴¹⁸ clementem destinare non pigeat

[H. 19] <BII13, f. 11rb> Deprecor⁴¹⁹ te⁴²⁰, Clemens, coram omnibus, qui praesentes⁴²¹ sunt, ut postea quam, sicut naturale debitum est, vitae praesentis finem fecero, Iacobo fratri domini⁴²² descripta breviter vel quae ad initium fidei tuae exspectant⁴²³, vel etiam quos ante fidem animos⁴²⁴ gesseris, sed et⁴²⁵ qualiter mihi ab initio usque ad finem comes itineris⁴²⁶ et actuum fueris, quaeque per singulas civitates me disputante sollicitus⁴²⁷ auditor exceperis, quique in praedicationibus <A367, f. 11vb> <VD38, f. 11r> meis vel verborum⁴²⁸ fuerit ordo vel actuum⁴²⁹, sed et qui me finis in hac urbe reppererit, sicut dixi⁴³⁰, omnia, quam potes⁴³¹, breviter compraehensa ad ipsum te destinare non pigeat. Nec⁴³² verearis, ne forte multum de meo exitu contristandus⁴³³ sit, cum me id pro⁴³⁴ pietate sustinere non ambigat. Erit autem ei grande solatium, si didicerit, quod post me non imperitus⁴³⁵ aliquis aut indoctus atque ignorans⁴³⁶ divini verbi ministerium⁴³⁷, eccle<I83, f. 13rb>siastici ordinis disciplinam vel doctrinae⁴³⁸ regulam nesciens susceperit cathedram⁴³⁹ meam. Scit⁴⁴⁰ enim, quia^{441 442}, si indoctus⁴⁴³ istius⁴⁴⁴ officium⁴⁴⁵ doctoris accipiat, sine dubio discipuli et auditores ignorantiae tenebris involuti in interitum demergentur.

Bcan4: Hęc narratio clementis est ad iacobum fratrem domini De instructione fidei

Unde⁴⁴⁶ et ego, mi⁴⁴⁷ domine Iacobe, cum haec ab eo praecepta susceperim, necesse habui implere, quod iusserat, indicans tibi et de ipsis simul et de illis breviter compraehendens, quae per singulas quasque <BII13, f. 11va> urbes digrediens aut in praedicationis sermone protulerit aut in gestorum virtute perfecerit, quamvis tibi de his plurima iam et plenius ante descripta ipso iubente transmiserim sub eo titulo, quem ipse⁴⁴⁸ praecepit⁴⁴⁹ affigi⁴⁵⁰.

Bcan4: XX

P102; BII13: XX Expositio fidei trinitatis

[H. 20] Sed et⁴⁵¹ nunc⁴⁵² exponere iam, quae praecepit, domino opem ferente incipiam.

A367: AD POPULUM

I83: Initium predicationis beati clementis

Poenitemini⁴⁵³, inquit⁴⁵⁴, et veram agite poenitentiam. Omnes ergo homines, qui christiano censentur⁴⁵⁵ vocabulo, patrem et filium et spiritum sanctum, unum deum et dominum veraciter credere et confiteri, <I83, f. 13va> eumque <E97, f. 8rb> toto corde⁴⁵⁶ et tota mente et tota virtute diligere et proximos suos tamquam semetipsos docibilesque⁴⁵⁷ usque ad perfectam⁴⁵⁸ doctrinam ad haec⁴⁵⁹ perficienda summopere oportet. Fides enim et dilectio totius bonitatis est fundamentum. Sine fide autem placere deo nemo poterit.

Bcan4: XXI

P102; BII13: XXI De symbolo et quid symbolum dicatur

[H. 21] Christo⁴⁶⁰ itaque resurgente et ascendente in caelum misso sancto spiritu, collata apostolis scientia linguarum, <V630, f. 9rb>

I83; Bcan4: De simbolo apostolorum

adhuc in uno positi symbolum⁴⁶¹, quod fidelis⁴⁶² nunc tenet ecclesia, unusquisque, quod sensit⁴⁶³, dicendo condiderunt, ut discedentes ab invicem hanc regulam per omnes gentes praedicarent. Summam⁴⁶⁴ ergo totius fidei catholicae recensentes, in qua et integritas credulitatis ostenditur et unius dei omnipotentis, id est sanctae <VD38, f. 11v> trinitatis aequalitas declaratur⁴⁶⁵ <Bcan4, f. 25r> et mysterium incarnationis filii dei, qui pro salute <A367, f. 12ra> humani generis a patre de caelo descendens de virgine <BII13, f. 11vb> nasci dignatus est, quoquo⁴⁶⁶ <N442, f. 10vb> ordine vel quando pertulerit, quomodo sepultus surrexe<I83, f. 13vb>rit et in carne ipsa caelos ascenderit ad dexteramque patris consederit et iudex venturus sit, ac qualiter remissionem peccatorum sacro baptismate renatis contulerit, et resurrectionem⁴⁶⁷ humani generis in eadem carne⁴⁶⁸ in vita⁴⁶⁹ aeterna futura sit⁴⁷⁰, docuerunt⁴⁷¹.

V630: De symbolo

I83: Quid sit symbolum

Symbolum⁴⁷² enim graece, latine collatio⁴⁷³ dicitur, quia hoc praedicti sancti⁴⁷⁴ apostoli inter se⁴⁷⁵ per⁴⁷⁶ spiritum sanctum salubriter, ut dictum est, condiderunt⁴⁷⁷. Dicitur et indicium, quod per hoc, qui recte crediderit, indicatur. Ergo cunctis credentibus, quae continentur in praefato symbolo, salus animarum et vita perpetua bonis actibus praeparatur. Ergo quod in primordio eiusdem symboli praeponitur⁴⁷⁸: Credo in deum patrem omnipotentem, praeclarum fidei⁴⁷⁹ testimonium et fundamentum in prima fronte⁴⁸⁰ monstratur, quia⁴⁸¹ salvus esse poterit, qui recte crediderit. Credere enim oportet accedentem ad deum, quoniam corde creditur ad iustitiam et ore confessio fit⁴⁸² ad salutem. Unde ait propheta: Cre<I83, f. 14ra>didi, propter quod locutus sum. Et illud: Iustus ex fide vivit. Et: Nisi credideritis, non <E97, f. 8va> intellegetis⁴⁸³. Ergo in rebus humanis⁴⁸⁴ nullum opus incipitur, nisi labor omnis ad effectum⁴⁸⁵ venire credatur, unde credendum est in deum, a quo tam praesens vita quam futura tribuatur⁴⁸⁶.

Bcan4: XXII

P102; BII13: XXII⁴⁸⁷ Quid sit deus

[H. 22] Deus autem appellatio est substantiae <BII13, f. 12ra> sempiternae sive timoris divini, igitur deus sine principio, sine fine, simplex, incorporeus et incompraehensibilis⁴⁸⁸. Patrem autem, cum audis, agnosce, quod habeat filium veraciter genitum, sicut possessor dicitur, qui aliquid possidet, et dominus, qui habet, cui dominetur. Deus ergo⁴⁸⁹ pater secreti sacramenti vocabulum est, cuius⁴⁹⁰ vero⁴⁹¹ filius verbum⁴⁹² et speculum et character⁴⁹³ et imago⁴⁹⁴ vivens patris viventis, in omnibus⁴⁹⁵ coaequalis⁴⁹⁶. Nec quaeratur, quomodo genuit filium, quod et angeli nesciunt, prophetis incognitum est. Unde⁴⁹⁷ illud dictum est: Genera<V630, f. 9va>tionem eius quis enarrabit⁴⁹⁸? Quam secretam originem <VD38, f. 12r> cum proprio filio <I83, f. 14rb> novit ipse solus, qui genuit.

I83: Deum a nobis non discutiendum sed credendum

Nec⁴⁹⁹ a⁵⁰⁰ nobis deus discutiendus est, sed credendus, qui in nobis ipsis <A367, f. 12rb> nescimus, quod sapimus, quomodo sapientia⁵⁰¹, ingenium aut intellectus consilium aut mens nostra generat verbum. Sed sufficit nosse, quia lux genuit splendorem, sicut ait propheta: In splendoribus sanctorum ex⁵⁰² utero ante luciferum genui te. Et illud: Hic deus noster et non reputabitur alter ad eum. Et post: In terra visus est et inter⁵⁰³ homines conversatus est.

Bcan4: De dilectione dei ac proximi

Diligere⁵⁰⁴ ergo deum unumquemque ex toto corde⁵⁰⁵ et ex tota anima, ut praefixum est, et ex tota fortitudine oportet et proximum tamquam semetipsum⁵⁰⁶, respondente domino cuidam scribarum ac dicente: Primum omnium mandatum est: Audi, Israel, dominus deus tuus deus⁵⁰⁷ unus est, et diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota <BII13, f. 12rb> anima tua⁵⁰⁸ et⁵⁰⁹ ex tota mente tua et ex tota virtute tua, hoc est primum mandatum. Secundum autem simile est illi: Diliges proximum tuum tamquam temetipsum. <I83, f. 14va> Maius horum <N442, f. 11ra> aliud mandatum non est. <Bcan4, f. 25v> Quod maius est omnibus⁵¹⁰ holocaustomatibus et sacrificiis, unde et in veteri testamento scriptum habetur⁵¹¹: Quod tibi fieri⁵¹² non vis, alteri <E97, f. 8vb> ne⁵¹³ feceris.

Bcan4: XXIII

P102; BII13: XXIII De duobus mandatis ex quibus per unum malicia compescitur⁵¹⁴ et per alterum benignitas propagatur

[H. 23] Et dominus ait: Omnia quaecumque vultis, ut faciant^{515 516} vobis homines, et vos facite illis⁵¹⁷ similiter. Quibus utrisque mandatis, per unum malicia compescitur et per aliud benignitas propagatur, ut, ne malum quis inferat, sed bonum impendat. Primum, ut caveat laedere⁵¹⁸, secundum, praestare. Si enim fratrem, quem vides, non diligis, deum, quem non vides, quomodo potes⁵¹⁹ diligere? Sic⁵²⁰ ergo docet⁵²¹ nos exercere curam nostram, ut non amittamus⁵²² curam vestram et sic diligere nos⁵²³, ne^{524 525} neglegatur dilectio proximi,

Bcan4: XXIIII

P102; BII13: XXIIII⁵²⁶ Quod dei dilectio morti comparetur

[H. 24] quia dei dilectio morti⁵²⁷ comparatur, dicente sapientia: Valida est dilectio ut mors. Idcirco, quia, sicut mors violenter separat animam a corpore, ita dilectio dei violenter separat hominem a mundano et carnali amore. Qui enim, dominus inquit, <I83, f. 14vb> diligit me, mandata mea servabit. Nam, qui dei praecepta contemnit, deum non diligit, unde scriptum est: Nolite vos putare, ut⁵²⁸ maneatis in dilectione mea, <VD38, f. 12v> si non servaveritis praecepta mea. Neque⁵²⁹ <BII13, f. 12va> enim regem diligimus, si odio leges eius habemus. Neque^{530 531} ex toto corde poterit ille deum diligere, qui noscitur in proximi corruere dilectionem⁵³², quia⁵³³ per di<V630, f. 9vb>lectionem proximi pervenitur ad <A367, f. 12va> caritatem Christi, quoniam, ut praelibatum est⁵³⁴, his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae.

Bcan4: XXV De scientia et locatione doctorum

P102; BII13: XXV De docibilibus quos oportet ut et ipsi docti sint

[H. 25] Docibiles ergo, qui perfecte docti⁵³⁵ non sunt⁵³⁶, ad haec peragenda oportet omnes esse, ut⁵³⁷ et ipsi docti sint, et alios prudenter instruere et perfecte possint docere, iuxta Danielem prophetam, qui ait: Populus autem sciens deum suum obtinebit et faciet, et docti⁵³⁸ in populo docebunt plurimos. Omnes enim⁵³⁹ docibiles, ut iam⁵⁴⁰ dictum est, qui docti non⁵⁴¹ sunt, esse oportet.

Bcan4: XXVI

P102; BII13: XXVI De sacerdotibus quod⁵⁴² doctiores ceteris populis esse oportet

[H. 26] Sed⁵⁴³ sacerdotes doctiores ceteris populis necesse fore docebat, quia si caecus <I83, f. 15ra> caeco ducatum praebet, ambo in foveam cadunt, sacerdotes vero sal terrae et mundi lumen⁵⁴⁴ docens praeceptis⁵⁴⁵ in splendore operum patrem glorificare deum, de quibus et⁵⁴⁶ dominus ait: Beati estis, cum maledixerint vobis⁵⁴⁷ et persecuti vos fuerint, et dixerint omne⁵⁴⁸ malum adversum vos, mentientes propter me. Gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa⁵⁴⁹ <E97, f. 9ra> est in caelis. Sic enim persecuti sunt prophetas, qui fuerunt ante vos. Vos estis sal terrae. Quod si sal evanuerit⁵⁵⁰, in quo salietur? Ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur <BII13, f. 12vb> foras et conculcetur ab hominibus⁵⁵¹. Non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed supra⁵⁵² candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt. Sic luceat lux vestra coram <N442, f. 11rb> hominibus, ut videant bona⁵⁵³ vestra opera et glorificent patrem vestrum⁵⁵⁴, qui est⁵⁵⁵ in caelis.

Bcan4: XXVII

P102; BII13: XXVII De episcopis missis a clemente per singulas civitates et gentes quos⁵⁵⁶ apostolus petrus non miserat monet et⁵⁵⁷ iacobum hoc agere per suas dioceses

[H. 27] Episcopos^{558 559} autem per singulas civitates, quibus ille non miserat, perdoctos <I83, f. 15rb> et

I83: Episcopos simplices esse et prudentes

prudentes⁵⁶⁰ ut serpentes simplicesque <Bcan4, f. 26r> sicut columbas iuxta domini praeceptionem nobis mittere praecepit. Quod etiam facere inchoavimus et domino opem ferente facturi sumus.

I83: Quo tempus fuerunt episcopi constituti

Vos⁵⁶¹ autem per vestras dioceses episcopos⁵⁶² sacrate⁵⁶³ et mittite, quia nos ad alias⁵⁶⁴ partes, quod idem iussit, agere curavimus⁵⁶⁵. Aliquos vero ad Gallias <VD38, f. 13ra> Hispaniasque⁵⁶⁶ mittimus, et quosdam ad Germaniam et Italiam atque ad reliquas⁵⁶⁷ gentes dirigere cupimus. Ubi autem ferociores et rebelliores gentes fore cognoverimus, illuc dirigere sapientiores et⁵⁶⁸ austeriores^{569 570} necesse habemus, qui⁵⁷¹ cotidie non cessent divina seminare semina et multos Christo lucrare⁵⁷² et ad rectam fidem et viam veritatis perducere, ut⁵⁷³ plures manipulos domino valeant praesentare.

N442: De primatu episcoporum

I83: Quibus in locis primates vel patriarchas seu metropolitanos lex poni iubet

Bcan4: XXVIII

P102; BII13: XXVIII De patriarchis et primatibus

[H. 28] In⁵⁷⁴ illis vero⁵⁷⁵ civitatibus, in quibus olim <BII13, f. 13ra> apud ethnicos primi <A367, f. 12vb> flamines⁵⁷⁶ eorum⁵⁷⁷ atque primi legis⁵⁷⁸ doctores erant⁵⁷⁹, episcoporum primates poni vel patriarchas, qui reli<V630, f. 10ra>quorum episcoporum iudi<I83, f. 15va>cia et maiora, quotiens⁵⁸⁰ necesse foret, negotia in fide agitarent, et secundum domini voluntatem⁵⁸¹, sicut sancti constituerunt apostoli, ita ut, ne quis iniuste periclitaretur, definirent.

Bcan4: XXVIIII

P102; BII13: XXVIIII De archiepiscopis atque episcopis

[H. 29] In⁵⁸² illis autem civitatibus, in quibus⁵⁸³ dudum apud praedictos erant ethnicos⁵⁸⁴ eorum archiflamines, quos tamen minores tenebant quam memoratos primates, archiepiscopos⁵⁸⁵ institui praecepit, qui non tamen primatum⁵⁸⁶, sed archiepiscoporum fruerentur⁵⁸⁷ nomine.

I83: Episcopos binos vel ternos constitui

Episcoporum⁵⁸⁸ quoque iudicia, ut superius memoratum est, et⁵⁸⁹ maiora ecclesiarum <VD38, f. 13rb> negotia, si ipsi reclamaverint⁵⁹⁰, aut aliquem timorem aut⁵⁹¹ istos vel⁵⁹² alios suspectos habuerint, ad iam dictos primates vel patriarchas, <E97, f. 9rb> ne⁵⁹³ aliquis nocenter periret, transferre perdocuit⁵⁹⁴.

In⁵⁹⁵ singulis vero reliquis civitatibus singulos⁵⁹⁶ et⁵⁹⁷ non binos vel ternos aut plures episcopos constitui praecepit, qui non primatum⁵⁹⁸ aut archiepiscoporum aut metropolitanorum nomi<I83, f. 15vb>ne, quia matres civitatum non tenent, sed episcoporum tantum vocabulo⁵⁹⁹ potirentur, quoniam nec inter ipsos apostolos par institutio⁶⁰⁰ fuit, sed⁶⁰¹ unus omnibus praefuit. Hoc⁶⁰² tamen praevidendum⁶⁰³ instituit, ne⁶⁰⁴ in villis aut castellis vel modicis civitatibus instituerentur⁶⁰⁵ episcopi, ne vile eorum nomen fieret.

Bcan4: XXX

P102; BII13: XXX Quod episcopi vicem apostolorum et presbyteri reliquorum discipulorum teneant vicem

[H. 30] Episcopos⁶⁰⁶ ergo vicem apostolorum gerere dominum docuisse dicebat, et reliquorum discipulorum vicem tenere presbyteros⁶⁰⁷ debere insinuabat. Et si quis aliquem ex his scandalizaret⁶⁰⁸, gravissimam sibi poenam inferre⁶⁰⁹ debere⁶¹⁰ praedicabat.

I83: ut episcopus episcopum diligat

Cunctos⁶¹¹ se invicem diligere et adiuvare debere et neminem ab adiutorio fratris se subtrahere⁶¹² instruebat.

Bcan4: XXXI Quod criminibus inlecti sunt ad accusationem non admittantur

P102; BII13: XXXI Homicidas et cunctos criminalibus nexibus alligatos omnesque⁶¹³ infames et quos legis saeculi damnant sed et laicos non posse admitti ad accusationem sanctorum et maiorum

[H. 31] Homicidas⁶¹⁴ vero et adulteros ac^{615 616} cunctos criminalibus nexibus alligatos, et qui⁶¹⁷ eis <VD38, f. 13va> coaequales⁶¹⁸ non erant, ab eorum vexatione⁶¹⁹ et⁶²⁰ accusatione docente domino prohibebat, <N442, f. 11va>

BII13: ab equalibus inter se crimen inferendum

et non nisi ab⁶²¹ coaequalibus⁶²² aliquid sibi⁶²³ inferre⁶²⁴ debere⁶²⁵ docebat, quia <I83, f. 16ra> discipulum super magistrum esse aut ullam ei⁶²⁶ iniuriam inferre nullatenus debere⁶²⁷ oportet. Infames namque omnes et quos primates⁶²⁸ leges^{629 630} saeculi non suscipiunt, sed et laicos ab eorum accusatione et vexatione semper repellere⁶³¹ debere rogabat, et cun<A367, f. 13ra>ctos⁶³² sibi subditos esse praecipiebat.

Bcan4: XXXII

P102; BII13: XXXII De vita sacerdotum

[H. 32] Cunctorum sacerdotum vitam superiorem sanctioremque ac⁶³³ discretam a saecularibus et laicis hominibus esse et spiritales⁶³⁴ atque sacerdotes super carnales ac laicos semper constituere⁶³⁵ et fore debere docebat⁶³⁶, quoniam pro minimo nobis esse debet, ut a⁶³⁷ talibus arguamur <BII13, f. 13va> et iudicemur vel <Bcan4, f. 26v> ab humano die.

I83: Ne maiores a minoribus iudicentur

Bcan4: XXXIII Ne maiores a minoribus iudicentur

P102; BII13: XXXIII Maiores a minoribus nec accusandos nec iudicandos et omnes legum divinarum libenter violatores sancta communione privandos

[H. 33] Maiores⁶³⁸ vero a minoribus nec accusari nec iudicari ullatenus posse <V630, f. 10rb> dicebat, quoniam non⁶³⁹ solum hoc divinas, sed et⁶⁴⁰ leges saeculi inhibere docebat.

Bcan4: Qui sacrę legis et sanctarum ęcclesia sunt perturbatores a communione sunt pellendi

Omnes ergo legum divinarum libenter violatores et sacrarum⁶⁴¹ institutionum⁶⁴² voluntarie perturbatores ecclesiastica indignos regula <E97, f. 9va> et sancta communione⁶⁴³ <VD38, f. 13vb> iudicabat. Operatores⁶⁴⁴ vero⁶⁴⁵ earundem eisque oboedientes utrarumque⁶⁴⁶ ac ceterarum⁶⁴⁷ bonarum dignos⁶⁴⁸ esse dicebat⁶⁴⁹, unde et prophetas in testimonium sumebat: Audite, caeli, et auribus percipe, terra, quoniam dominus locutus est: Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me, cognovit bos possessorem suum et asinus <I83, f. 16rb> praesepae domini sui, Israel⁶⁵⁰ non⁶⁵¹ cognovit me, populus meus non intellexit. Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Dereliquerunt dominum, blasphemaverunt sanctum Israel, abalienati sunt retrorsum. Super quo percutiam vos ultra addentes praevaricationem? Omne caput languidum et omne⁶⁵² cor merens⁶⁵³, a planta pedis usque ad verticem non est in eo sa nitas, vulnus et livor et plaga tumens, non est circumligata nec curata medicamine neque fota oleo. Terra vestra deserta, civitates vestrae succensae⁶⁵⁴ igni⁶⁵⁵, regionem vestram <BII13, f. 13vb> coram vobis alieni devorant et desolabitur sicut in vastitate hostili et derelinquetur. Vae, inquit, <VD38, f. 14ra> qui dicitis bonum malum et malum bonum⁶⁵⁶, ponentes tenebras lucem et lucem tenebras, ponentes⁶⁵⁷ amarum⁶⁵⁸ in dulce et dulce in amarum. Propterea captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam, et nobiles eius interierunt fame et multitudo eius siti exaruit⁶⁵⁹. Propterea⁶⁶⁰ dilatavit infernus animam suam⁶⁶¹ et aperuit⁶⁶² os suum absque ullo termino et descendunt⁶⁶³ fortes eius et populus eius et sublimes⁶⁶⁴ gloriosique eius ad eum. Et incurvabitur homo et humiliabitur vir et oculi⁶⁶⁵ sublimium⁶⁶⁶ deprimentur⁶⁶⁷. Exaltabitur⁶⁶⁸ dominus in iudicio et deus sanctus sanctificabitur in iustitia.

I83: Carnales nullo modo obstare spiritalibus

Bcan4: XXXIIII Quod carnales et superbi omnino a spiritalibus resistendi sunt

P102; BII13: XXXIIII Carnales spiritalibus non posse resistere et de his qui cervices suas contra magistros et seniores suos erigebant

[H. 34] <A367, f. 13rb> <I83, f. 16va> Carnales⁶⁶⁹ spiritalibus resistere prohibebat, et de his⁶⁷⁰, qui cervices suas contra magistros et seniores suos erigebant in exemplum <N442, f. 11vb> dicebat⁶⁷¹: Detracta⁶⁷² est ad inferos superbia tua, cecidit cadaver tuum, subter te sternetur⁶⁷³ tinea et operimentum⁶⁷⁴ tuum vermes. Quomodo⁶⁷⁵ cecidisti de caelo, Lucifer, qui mane oriebaris, corruisti in terram, qui vulnerabas gentes, qui dicebas in corde tuo: In caelum conscendam super astra dei⁶⁷⁶ exaltabo solium meum, sedebo in monte⁶⁷⁷ testamenti, <E97, f. 9vb> in lateribus aquilonis, ascendam super altitudinem <VD38, f. 14rb> nubium, similis ero <V630, f. 10va> altissimo. Verumtamen ad infernum detraheris, <BII13, f. 14ra> in profundum laci. Qui te viderint⁶⁷⁸, ad te inclinabuntur teque prospicient: Numquid iste est vir, qui conturbavit terram, qui concussit regna, qui posuit orbem desertum et urbes eius destruxit, vinctis⁶⁷⁹ eius non aperuit carcerem?

Bcan4; P102; BII13: XXXV De ebrietate

[H. 35] Ebrietatem⁶⁸⁰ oppido prohibebat et ebriosos corpore et animo⁶⁸¹ mortuos esse praedicabat, de quibus et⁶⁸² in exemplum aiebat⁶⁸³: Vae, qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam <Bcan4, f. 27r> et potandum usque ad vesperam⁶⁸⁴, ut vino aestuetis. Cythara et lyra et tympanum et tibia⁶⁸⁵ et vinum in conviviis⁶⁸⁶ vestris, et opus domini non respicitis, nec opera manuum eius consideratis. Et iterum: Vae, qui potentes estis ad bibendum vinum et viri fortes ad miscendam ebrietatem, qui iustifica<I83, f. 16vb>tis impium pro muneribus et iustitiam iusti aufertis⁶⁸⁷ ab eo. Propter hoc sicut devorat⁶⁸⁸ stipulam lingua⁶⁸⁹ ignis et calor flammae exurit, sic radix eorum⁶⁹⁰ quasi favilla erit et germen eorum ut pulvis ascendet. Abiecerunt enim legem domini exercituum, et eloquium sancti Israel blasphemaverunt⁶⁹¹. Ideo iratus est furor <VD38, f. 14va> domini in populo⁶⁹² suo, et extendit manum suam super eum et percussit eum, et conturbati sunt montes, et⁶⁹³ facta⁶⁹⁴ sunt morticina eorum quasi stercus in medio platearum. In omnibus his non est aversus⁶⁹⁵ furor⁶⁹⁶ eius⁶⁹⁷, sed adhuc manus eius extenta⁶⁹⁸.

Bcan4: XXXVI Quod presbyteri sine sui episcopi assensu in aliena parrochia non ministrent et quod sanctam ecclesiam et episcopos omni devotione a populo custodiantur

P102; BII13: XXXVI Quod nullus presbyter aliquid agere debeat in alicuius episcopi parroechia absque eius permissu et quod cuncti presbyteri sint oboedientes suis episcopis sine mora

[H. 36] <BII13, f. 14rb> Nullum⁶⁹⁹ enim presbyterum in alicuius episcopi parrochia⁷⁰⁰ aliquid agere debere absque eius permissu⁷⁰¹ docebat, cunctos⁷⁰² presbyteros propriis episcopis in omnibus absque mora oboedientes instituente domino esse debere docebat. Nullum⁷⁰³ aliena concupiscere aut praesumere eorum, sed unumquemque suis sibique commissis contentos⁷⁰⁴ esse docebat. Neminem etiam alicui aliquid <A367, f. 13va> facere, nisi, quod sibi vult⁷⁰⁵ fieri, instruebat⁷⁰⁶.

Bcan4: XXXVII

P102; BII13: XXXVII Quod episcopi claves sint ecclesiae et habeant potestatem claudere caelum et aperire portas eius

[H. 37] Sanctam⁷⁰⁷ ergo ecclesiam immaculatam omnes servare⁷⁰⁸ debere evangelizabat, cuius claves episcopos esse dicebat. Ipsi⁷⁰⁹ enim habent⁷¹⁰ potestatem claudere caelum et aperire portas eius, quia claves caeli facti⁷¹¹ sunt.

I83: Quanti sceleris sit episcopum conturbare

Amovere⁷¹² autem eos <E97, f. 10ra> neminem debere docebat, quia⁷¹³ oculi domini sunt, et qui eos tangit, tangit pupillam⁷¹⁴ oculi eius. Et quanta⁷¹⁵ poena⁷¹⁶ dignus sit, qui eos scandalizat⁷¹⁷, ipsum <I83, f. 17ra> dominum docuisse dicebat⁷¹⁸, ubi ait: Qui scandalizaverit unum de pusillis <VD38, f. 14vb> istis⁷¹⁹, qui in me credunt, expedit ei, ut suspendatur mola asinaria⁷²⁰ in collo eius et demergatur in profundum maris. Vae mundo ab scandalis, necesse est enim, <N442, f. 12ra> ut veniant scandala; verumtamen <V630, f. 10vb> vae homini⁷²¹, per quem scandalum venit. Si autem manus⁷²² tua vel pes tuus scandalizat te, abscide eum et proice abs⁷²³ te. Bonum tibi est ad vitam ingredi⁷²⁴ debilem <BII13, f. 14va> vel claudum, quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in ignem aeternum. Et si oculus⁷²⁵ tuus scandalizat te, erue eum et proice abs⁷²⁶ te. Bonum tibi est unum oculum habentem in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. Videte, ne contemnatis unum ex his⁷²⁷ pusillis. Amen dico vobis, quaecumque alligaveritis⁷²⁸ super terram⁷²⁹, erunt ligata et in caelo, et quaecumque⁷³⁰ solveritis super terram, erunt soluta et in caelo. Iterum dico vobis, quia, si duo ex vobis consenserint super terram, de omni re, quamcumque⁷³¹ petierint, fiet illis a patre meo, qui in caelis est. Ubi enim sunt duo vel tres congregati⁷³² in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Et iterum per⁷³³ prophetam loquitur di<I83, f. 17rb>cens: Expavit, inquit, caelum super <VD38, f. 15ra> hoc et horruit⁷³⁴ amplius vehementer, dicit dominus: O intolerabilem⁷³⁵ malignitatem, o linguam⁷³⁶ loquentem⁷³⁷ iniquitatem⁷³⁸ contra deum et mentem in altitudinem cornu extollentem. Et iterum: <Bcan4, f. 27v> Impone, homo, tuae linguae ostium et seram, cessa cornu in altitudinem extollens et loquens iniquitatem adversus deum et proximum tuum. Quousque⁷³⁹ insultas patienti⁷⁴⁰ Christo et fratribus? Sic⁷⁴¹ autem peccantes in fratres et percutientes eorum infirmam conscientiam⁷⁴² in Christum graviter peccatis et rei iudicio effecti infames efficiemini⁷⁴³ et iuste repellimini⁷⁴⁴. <E97, f. 10rb> Et iterum per prophetam loquitur dicens: Vos autem sacerdotes domini vocabimi<A367, f. 13vb>ni ministri dei nostri, dicetur vobis: <BII13, f. 14vb> Fortitudinem gentium comedetis et in gloria⁷⁴⁵ eorum⁷⁴⁶ superbietis pro confusione vestra duplici et rubore laudabunt⁷⁴⁷ partem⁷⁴⁸ eorum, propter hoc in terra sua duplicia possidebunt, laetitia sempiterna erit⁷⁴⁹ eis, quia ego dominus diligens iudicium et odio habens rapinam in holocaustum⁷⁵⁰, et dabo opus eorum in veritate⁷⁵¹ et foedus perpetuum feriam eis. Et scietur in gentibus semen eorum et germen eorum in medio populorum. <I83, f. 17va> <VD38, f. 15rb> Omnes⁷⁵², qui viderint⁷⁵³ eos, cognoscent eos⁷⁵⁴, quia⁷⁵⁵ isti sunt semen, cui benedixit dominus: Gaudens gaudebo in domino et⁷⁵⁶ exultabit⁷⁵⁷ anima mea in deo meo, quia induit me vestimento⁷⁵⁸ salutis et indumento iustitiae circumdedit me, quasi sponsum decoratum corona et quasi sponsam ornatam⁷⁵⁹ monilibus⁷⁶⁰ suis. Sicut enim terra profert germen⁷⁶¹ suum et sicut hortus⁷⁶² semen suum germinat, sic dominus deus germinat⁷⁶³ iustitiam⁷⁶⁴ et laudem⁷⁶⁵ <V630, f. 11ra> coram⁷⁶⁶ universis gentibus.

I83: Episcopos a solo domino iudicandos

Bcan4: XXXVIII

P102; BII13: XXXVIII Quod episcopi a solo domino⁷⁶⁷ sint iudicandi vel removendi et non ab aliis

[H. 38] Eos⁷⁶⁸ autem a solo domino iudicandos aut removendos et non ab aliis⁷⁶⁹ esse dicebat, quia⁷⁷⁰ sui⁷⁷¹ sunt et non alterius. Et quis est, qui alterius iudicet servum⁷⁷²? Nam si ista non patiuntur homines, nec deus deorum et dominus dominantium haec ullatenus patitur. <N442, f. 12rb> Unde et prophetas sibi testes esse dicebat, per quos dominus loquitur dicens: Ecce excoxi⁷⁷³ te, sed non quasi argentum, <BII13, f. 15ra> elegi⁷⁷⁴ te in camino paupertatis⁷⁷⁵, propter me, propter⁷⁷⁶ me faciam, ut non blasphemer, et gloriam meam alteri non dabo. Audi me, Iacob et Israel, quem ego voco. Ego ipse, ego primus et⁷⁷⁷ ego novissimus, manus quoque mea fundavit terram et dextera mea mensa est caelos. Ego vocabo eos, et stabunt simul. Me insulae <I83, f. 17vb> <VD38, f. 15va> exspectabunt et brachium meum sustinebunt. Salus autem mea in sempiternum erit et iustitia mea non deficiet. Audite me, qui⁷⁷⁸ scitis iustum populum, lex mea in corde⁷⁷⁹ eorum. Nolite timere obprobria⁷⁸⁰ hominum, et blasphemias eorum, ne metuatis. Sicut enim vestimentum, sic comedet eos vermis⁷⁸¹, et sicut lanam⁷⁸², sic devorabit⁷⁸³ <E97, f. 10va> eos tinea⁷⁸⁴. Salus autem mea in sempiternum erit et iustitia mea⁷⁸⁵ in generatione^{786 787} generationum. Et iterum: Abscondita est via mea a domino, et a deo meo iudicium⁷⁸⁸ meum <A367, f. 14ra> transivit⁷⁸⁹. Numquid⁷⁹⁰ nescis aut non audisti? Deus sempiternus, dominus, qui creavit terminos terrae, non⁷⁹¹ deficiet neque⁷⁹² laborabit⁷⁹³, nec est investigatio sapientiae eius. Qui dat lasso virtutem et his⁷⁹⁴, qui non sunt, fortitudinem et robur multiplicat. Deficient pueri et laborabunt, et iuvenes in infirmitatem⁷⁹⁵ cadent⁷⁹⁶. Qui autem sperant in domino, mutabunt fortitudinem, assument⁷⁹⁷ pennas sicut⁷⁹⁸ aquilae, current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient. Taceant⁷⁹⁹ ad me insulae, et gentes mutent fortitudinem, <BII13, f. 15rb> acce<VD38, f. 15vb>dant⁸⁰⁰ et tunc loquantur, simul ad iudicium propinquemus.

I83: Qualiter a prophetis damnantur qui episcopos vexant

Hos^{801 802} autem, <I83, f. 18ra> qui⁸⁰³ eos vexant <Bcan4, f. 28r> aut amovere⁸⁰⁴ vel damnare nituntur, ipsum dominum⁸⁰⁵ per prophetam damnare et⁸⁰⁶ usque ad satisfactionem eorum et ecclesiae damnatos esse docebat⁸⁰⁷, ubi ait: Talia elegerunt in viis suis, et in abominationibus suis anima eorum delectata est, unde et ego eligam illusiones eorum et damnationem adducam eis, quia⁸⁰⁸ locutus sum eis⁸⁰⁹ et non audierunt feceruntque malum in oculis meis, et, quae⁸¹⁰ nolui, elegerunt⁸¹¹. Audite verbum domini, qui tremetis⁸¹² ad verbum eius. Dixerunt fratres vestri odientes vos et abicientes propter nomen meum: Glorificetur dominus, et videbimus⁸¹³ in laetitia vestra, ipsi autem confun<V630, f. 11rb>dentur.

I83: Non frustra episcopos laborare etiam in condempnatione peccatoris

Non⁸¹⁴ enim laborabunt⁸¹⁵ frustra in conturbatione praesules mei, quia semen benedictionum domini est. Antequam clament, ego exaudiam, et adhuc illis loquentibus ego audiam.

Bcan4: XXXVIIII

P102; BII13: XXXVIIII Quod episcopos dominus ad se glorificandum elegerit et quod omnes principes terrae eis oboedire oporteat et capita sua summittere

[H. 39] Ad glorificandum se et divina mandata seminanda⁸¹⁶ et evangelizanda eos dominus elegit,

BII13: qualiter episcopi venerandi sunt

et non, ut prohibeantur aut perturbentur, aiebat⁸¹⁷, quoniam, qui eos laedit, eum laedit, cuius le<VD38, f. 16ra>gatione⁸¹⁸ funguntur. Praedicare⁸¹⁹ eos assidue et mandata domini sine intermissione annuntiare rogabat. Opera eorum⁸²⁰ bona coram ho<I83, f. 18rb>minibus monstrare et conscientiam bonam coram deo habere insinuabat.

N442: De detractoribus episcoporum

Omnes <E97, f. 10vb> principes⁸²¹ N442, f. 12va> terrae et cunctos <BII13, f. 15va> homines⁸²² eis oboedire et capita sua submittere eorumque adiutores exsistere praecipiebat, ut omnes pariter fideles et cooperatores⁸²³ legis dei monstrarentur⁸²⁴, ne de eis dicatur: Confundentur⁸²⁵ et erubescent⁸²⁶ omnes, qui pugnant adversum te, et erunt, quasi non sint, et peribunt viri, qui contradicunt tibi. Quaeres eos et non invenies viros rebelles⁸²⁷ tuos. <A367, f. 14vb> Erunt, quasi non sint, et veluti consumptio hominis bellantis adversum te⁸²⁸.

I83: Omnes episcoporum rebellis a liminibus ecclesiae alienos

Omnes⁸²⁹ ergo, qui eis contraeunt⁸³⁰, ita damnatos et infames usque ad satisfactionem⁸³¹ monstrabat, et⁸³² nisi converterentur, a liminibus ecclesiae alienos esse praecipiebat⁸³³.

V630; P102; BII13: XL⁸³⁴ De tribus generibus homicidiorum

Bcan4: XL

[H. 40] Homicidiorum⁸³⁵ vero genera⁸³⁶ tria esse dicebat et poenam eorum parilem fore docebat⁸³⁷. Sicut⁸³⁸ enim homicidas interfectores fratrum, ita et detractores eorum eosque odientes <VD38, f. 16rb> homicidas esse manifestabat, quia et, qui occidit, et, qui odit fratrem suum⁸³⁹, et, qui detrahit, pariter homicidae⁸⁴⁰ esse monstrantur.

Omnes enim a carnalibus desideriis, quae militant adversus animam, abstinere et bonam eorum conversa<I83, f. 18va>tionem ac innocentem omnibus monstrare rogabat.

I83: Cunctos episcopos inter se diligere

Bcan4: XLI

P102; BII13: XLI De vera dilectione et pluribus documentis spiritalibus apostoli petri

[H. 41] Ex⁸⁴¹ corde enim cunctos attentius invicem diligere insinuabat et veram fraternitatem⁸⁴² inter se habere docebat.

V630: De cotidiana praedicatione sancti petri

Cotidiana⁸⁴³ enim illius praedicatio inter cetera divina haec erat, mandata, quam in eius exemplum etiam tibi, frater⁸⁴⁴ <BII13, f. 15vb> carissime, significare curavi. Bonorum, inquit, operum⁸⁴⁵ inter cetera semina ac negotia sunt, quantum unusquisque sapit et potest totis⁸⁴⁶ intimi cordis, ut praelibatum est, visceribus deum diligere et proximum velut seipsum⁸⁴⁷. Abnegare seipsum sibi, ut Iesum Christum dominum nostrum sequatur, et nihil eius amori⁸⁴⁸ praeponere, veritatem corde et ore proferre debere et totam spem suam semper deo⁸⁴⁹ committere instruebat, actus vitae suae omni⁸⁵⁰ <Bcan4, f. 28v> hora custodire et in omni loco deum se respicere firmiter scire, cogitationes malas cordi suo advenientes mox ad Christum allidere et sacerdotibus domini <VD38, f. 16va> manifes<V630, f. 11va>tare, os suum a malo vel⁸⁵¹ pravo eloquio custodire et verba⁸⁵² vana aut mendacia non loqui, <E97, f. 11ra> quia os⁸⁵³, quod mentitur, occidit animam, verba divina libenter audire⁸⁵⁴ et sacerdotibus suis obtemperare atque oboedientes esse docebat. Praedicationi et orationi ac lectioni frequen<I83, f. 18vb>ter incumbere et elemosynas veras perficere, desideria carnis non perficere, sed propriam frangere voluntatem, boni aliquid in se, cum viderit, deo applicet, non sibi, et malum a se factum cognoscat et sibi⁸⁵⁵ reputet. Multum loqui non amare, sed custodire labia sua, <A367, f. 14va> ne dolum aut malum loquatur⁸⁵⁶, diem iudicii timere, gehennam expavescere et vitam aeternam omni concupiscentia desiderare, non occidere, non adulterare⁸⁵⁷, non furtum facere, non rem proximi⁸⁵⁸ concupiscere, non falsum testimonium dicere, sed omnes <BII13, f. 16ra> homines honorare, <N442, f. 12vb> corpus custodire, vanas et caducas non amplecti delicias, ieiunium et vigilias sanctas amare, pauperes recreare, nudos vestire, infirmos⁸⁵⁹ visitare, mortuos sepelire et diligenter⁸⁶⁰ eorum exsequias peragere, pro eisque orare et elemosynas <VD38, f. 16vb> dare, dolentes⁸⁶¹ consolari⁸⁶² et suis bonis refovere et⁸⁶³ a malis actibus se alienum facere; non esse superbum, non vinolentum⁸⁶⁴ nec⁸⁶⁵ multum edacem⁸⁶⁶, non somnolentum, non pigrum, non murmuratorem nec⁸⁶⁷ detractorem, quia, qui⁸⁶⁸ detrahit, non solum se, sed multos alios occidit, iram non perficere nec iracundiae tempus reservare, dolum <I83, f. 19ra> in corde non tenere nec pacem falsam dare, caritatem non derelinquere, nec iurare, ne forte periurium, quod absit, fiat, malum pro malo non reddere, nec iniuriam facere, sed⁸⁶⁹ factam patienter sufferre, inimicos diligere, maledicentes se non remaledicere⁸⁷⁰, sed magis benedicere et persecutionem pro iustitia sustinere, castitatem amare, et nullum odio habere, quia, qui odit fratrem suum, homicida est, elationem fugere, zelum malum non habere, invidiam non exercere, nec contentionem amare, cum discordantibus ante solis occasum in pacem⁸⁷¹ redire, et de dei misericordia⁸⁷² numquam desperare, seniores venerari et iuniores diligere, episcopos⁸⁷³ sacerdotes suos ac⁸⁷⁴ cunctos reliquos ecclesiae ministros atque omnem plebem <E97, f. 11rb> sibi com<VD38, f. 17ra>missam verba⁸⁷⁵ et mandata divina instruere⁸⁷⁶ et amare

Bcan4: XLII

P102; BII13: XLII Quod sacerdotes⁸⁷⁷ et reliqui ecclesie ministri omnisque plebs⁸⁷⁸ episcopos suos tota⁸⁷⁹ animi virtute diligere debeant et eorum praeceptis oboedire etiam si ipsi aliter quod absit agant

[H. 42] <BII13, f. 16rb> hosque omnes eorum episcopos tota animi virtute diligere ut oculos suos, quia oculi sunt illorum, eorum⁸⁸⁰ praeceptis in omnibus oboedire, <V630, f. 11vb> etiam si ipsi⁸⁸¹ aliter, quod absit, agant, memores scilicet illius dominici praecepti⁸⁸²: Quae dicunt, facite, quae autem faciunt, facere nolite. Ipsi autem episcopi, si exorbitaverint⁸⁸³, ab istis non <I83, f. 19rb> sunt repraehendendi vel⁸⁸⁴ arguendi, sed⁸⁸⁵ portandi, nisi in fide erraverint. Hi⁸⁸⁶ ergo super hos sunt, non illi⁸⁸⁷ super istos, <A367, f. 14vb> quoniam⁸⁸⁸ maior a minore nec argui nec iudicari⁸⁸⁹ potest.

Nullus se extollat erga doctores ac magistros⁸⁹⁰ suos, quia discipulus⁸⁹¹ super magistrum nec⁸⁹² esse debet <Bcan4, f. 29r> nec potest. Nullus velit dici⁸⁹³ sanctus, antequam sit, sed prius sit, quod⁸⁹⁴ verius dicatur. Praecepta domini doctorumque ac magistrorum factis cotidie adimplere et in Christi nomine pro inimicis orare oportet. Oboedientia⁸⁹⁵ enim et humiliatio, quae⁸⁹⁶ magistris agitur⁸⁹⁷, domino exhibetur. Timor⁸⁹⁸ delectabitur⁸⁹⁹ et dabit laetitiam et gaudium in longitudinem dierum. Timenti domino⁹⁰⁰ bene erit in extremis et in⁹⁰¹ <VD38, f. 17rb> die defunctionis suae benedicetur⁹⁰². Vae⁹⁰³ dissolutis corde, qui non credunt deo et resistunt mandatis eius et inoboedientes ac contumaces sunt his⁹⁰⁴, qui eius legatione funguntur, et ideo non protegentur⁹⁰⁵ ab eo. Vae his⁹⁰⁶, qui perdiderunt⁹⁰⁷ sustinentiam, qui dereliquerunt vias rectas <BII13, f. 16va> et diverterunt in vias pravas, et quid facient⁹⁰⁸, cum inspicere coeperit⁹⁰⁹ dominus? Qui⁹¹⁰ timent dominum, non erunt incredibiles verbo illius et, qui diligunt illum, conservabunt <N442, f. 13ra> viam illius. <I83, f. 19va> Qui timent dominum, inquirent, quae beneplacita sunt illi, et qui diligunt eum, replebuntur lege ipsius. Qui⁹¹¹ timent dominum, praeparabunt corda sua et in⁹¹² conspectu illius sanctificabunt animas suas. Qui timent dominum, custodiunt mandata illius et patientiam habebunt usque ad inspectionem⁹¹³ illius⁹¹⁴ dicentes: Si poenitentiam⁹¹⁵ non egerimus, incidemus in manus dei et non in manus hominum, secundum enim⁹¹⁶ magnitudinem illius, sic et misericordia ipsius cum ipso⁹¹⁷ est. Venite filii⁹¹⁸, inquit, audite me, timorem domini docebo vos. Currite, dum lumen vitae habetis, ne tenebrae mortis vos compraehendant⁹¹⁹. Omnis, <VD38, f. 17va> <E97, f. 11va> qui vult⁹²⁰ vitam et cupit videre⁹²¹ dies bonos, prohibeat linguam suam a malo, et labia sua⁹²², ne loquantur⁹²³ dolum, divertat⁹²⁴ a malo et faciat⁹²⁵ bonum, inquirat pacem et sequatur⁹²⁶ eam, quia oculi domini super iustos et aures eius in preces eorum, vultus autem domini⁹²⁷ super facientes mala, ut perdat de terra memoriam⁹²⁸ eorum. Propterea nolite fieri sicut equus⁹²⁹ et mulus, in quibus non est intellectus, sed⁹³⁰ laetamini in domino et exultate, iusti, et glo<A367, f. 15ra>riamini, omnes recti corde, quia multi veniunt⁹³¹ dicente⁹³² domino ab oriente et oc<I83, f. 19vb>cidente ac⁹³³ a⁹³⁴ septentrione atque meridie, et recumbent cum Abraham et⁹³⁵ Isaac et Iacob.

Bcan4: XLIII

P102; BII13: XLIII Apostolus precatur clementem ut doceat ordinem praedicationis suae et absolutionum dies

[H. 43] <V630, f. 12ra> Propter⁹³⁶ quod deprecor te, frater carissime, ut doceas attentius hunc praedicationis ordinem et absolutionum⁹³⁷ dies⁹³⁸, ut salventur animae hominum, quae occulta dei virtute, quem debeant diligere, priusquam doceantur, agnoscant. <O93, f. 1ra>

Bcan4: De arbitrio iudicum

Operum⁹³⁹ vero ratio⁹⁴⁰ potestati et arbitrio uniuscuiusque permittitur, et hoc ipsorum est proprium desiderium vero habere erga doctorem⁹⁴¹ veritatis, hoc a patre caelesti donatum est, sed salus in eo est, ut voluntatem eius, cuius amorem⁹⁴² et⁹⁴³ desiderium deo largiente conceperis⁹⁴⁴, facias, ne dicatur ille sermo eius <VD38, f. 17vb> ad nos, quem⁹⁴⁵ dixit: Quid autem dicitis me⁹⁴⁶: domine, domine⁹⁴⁷, et non facitis⁹⁴⁸, quae dico? Est ergo proprii⁹⁴⁹ muneris⁹⁵⁰, ut sit⁹⁵¹ unusquisque, prout dominus noster dederit, perfectus in ecclesia mittensque semina divina, ut de nobis non praedictus sermo, sed ille dicatur, quem alibi dominus⁹⁵² dixit⁹⁵³ noster: Ideo, inquit⁹⁵⁴, omnis scriba doctus in regno caelorum similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera. Nullus ergo, inquit, impediat ordinem aut locum occupet <I83, f. 20ra> irrationabiliter⁹⁵⁵, vel temporum permutet⁹⁵⁶ vices, sed primo, quae sit <Bcan4, f. 29v> iustitia⁹⁵⁷ eius⁹⁵⁸, quae voluntas requiramus, ut bonis operibus ac dei gratia repleamur. Deus enim his⁹⁵⁹, qui recte sentiunt et bona agunt, praesto est, quoniam⁹⁶⁰ his⁹⁶¹ manifestatur⁹⁶² se ipsum⁹⁶³. Nam⁹⁶⁴ si quis velit, antequam actus suos emendet, de his requirere, <N442, f. 13rb> <BII13, f. 17ra> quae non potest invenire, stulta et inefficax⁹⁶⁵ erit huiuscemodi inquisitio. Tempus enim breve est, et iudicium dei⁹⁶⁶ gestorum⁹⁶⁷ <E97, f. 11vb> causa agitur, non quaestionum. Ideoque ante omnia hoc⁹⁶⁸ quaeramus, quid nos aut qualiter agere oporteat⁹⁶⁹, ut aeternam vitam consequi mereamur. Nam⁹⁷⁰ si exiguum⁹⁷¹ hoc vitae tempus per inanes occupemus et inutiles quaestiones, inanes sine dubio et vacui ab operibus <VD38, f. 18ra> bonis pergemus ad deum⁹⁷², ubi iudicium operum nostrorum fiet. Unaquaeque⁹⁷³ etenim res suum tempus habet et locum. Operum hic locus, hoc tempus est, meritorum⁹⁷⁴ saeculum⁹⁷⁵ futurum. Curratur igitur per viam mandatorum domini, et ab eorum⁹⁷⁶ praeceptorum⁹⁷⁷ institutis et spiritus⁹⁷⁸ sancti doctrina non recedatur. <A367, f. 15rb> Quapropter praeparanda⁹⁷⁹ sunt corda <I83, f. 20rb> nostra ac⁹⁸⁰ corpora et⁹⁸¹ sanctae mandatorum eius suorumque episcoporum atque praedicatorum oboedientiae militatura, ut suae gratiae iubeat vobis⁹⁸² auxilium ministrare⁹⁸³, et fugientes⁹⁸⁴ gehennae poenam⁹⁸⁵ ad vitam valeant omnes pervenire aeternam.

Haec itaque⁹⁸⁶, frater carissime Iacobe, ab ore sancti Petri iubentis accepi⁹⁸⁷, tibique⁹⁸⁸, ut optabas, insinuare studui, ut servare⁹⁸⁹ omnia immaculata <V630, f. 12rb> praecipias, quia ecclesiastica non oportet neglegenter, sed⁹⁹⁰ diligenter explere⁹⁹¹ negotia.

Bcan4: XLIIII

P102; BII13: XLIIII Quod nemo praecepta apostoli petri possit absque sui periculo neglegere vel dissimulare

[H. 44] <BII13, f. 17rb> Haec⁹⁹² ergo praecepta nemo credat absque sui periculo neglegere vel dissimulare, quia iudicio dei ignis aeterni tormenta sustinebit, qui⁹⁹³ ecclesiastica decreta neglexerit. Qui vero te audierit, ut⁹⁹⁴ iusserit⁹⁹⁵ minister Christi Iesu⁹⁹⁶, gloriam accipiet, qui autem te non audierit immo loquentem dominum per te, ipse⁹⁹⁷ sibi damnatio<VD38, f. 18rb>nem accipiet. Currendum ergo et attendendum est nobis omnibus, quod in perpetuum expedit, ut Christi passionibus per patientiam participemur⁹⁹⁸ atque regni eius mereamur esse consortes. Amen⁹⁹⁹.

O93, f. 1ra; V630, f. 12rb; N442, f. 13rb; A367, f. 15rb; I83, f. 20rb; VD38, f. 18rb; Bcan4, f. 29v; E97, f. 11vb; P102; BII13, f. 17rb