O93, f. 121va; V630, f. 224va; N442, f. 121ra; P9629, f. 88rb

INCIPIT¹ EPISTOLA FAMILIARIS EPISCOPORUM V AD SUPRASCRIPTUM PAPAM² ROMANUM.

<V630, f. 224vb> Domino beatissimo meritoque honorandissimo³ fratri Innocentio papae Aurelius, Alpius⁴, Augustinus⁵, Evodius et Possidius⁶ in domino salutem.

De conciliis duobus provinciae Carthaginensis⁷ atque Numidiae ad tuam sanctitatem a non parvo⁸ episcoporum numero subscriptas litteras misimus contra inimicos gratiae Christi, qui confidunt in virtute sua et creatori nostro quodammodo dicunt⁹: Tu nos fecisti¹⁰ homines, iustos¹¹ autem ipsi nos fecimus. Qui naturam humanam ideo dicunt liberam, ne quaerant <N442, f. 121rb> liberatorem, ideo salvam, ut superfluum iudicent salvatorem. Tantum¹² enim dicunt¹³ valentem, ut suis viribus¹⁴ semel in origine suae creationis acceptis possit per¹⁵ liberum arbitrium, nihil ulterius adiuvante illius gratia, qui creavit, domare¹⁶ et exstinguere omnes cupiditates temptationesque superare. Multi eorum insurgunt adversum nos et dicunt animae nostrae: Non est salus illi in deo eius. Familia Christi quae dicit: Quando infirmor tunc fortis sum, et cui dicit dominus eius¹⁷: Salus tua ego sum, suspenso corde cum timore et tremore adiutorium domini etiam per caritatem tuae venerationis exspectat. Audivimus enim esse in urbe Roma, ubi ille¹⁸ diu vixit, nonnullisque¹⁹ diversis ei²⁰ causis faveant, quidam, scilicet quia vos²¹ talia persuasisse perhibentur, plures vero, qui, cum²² talia sentire²³ non credunt, praesento²⁴ quia non²⁵ in oriente, ubi degit, gesta ecclesiastica facta esse credendum²⁶ nisi, quibus putatur²⁷ esse purgatus²⁸, ubi quidem, si episcopi eum catholicum²⁹ pronuntiarunt, non ob aliud factum esse credendum est, nisi quia se³⁰ dixit dei gratiam confiteri et ait posse hominem suo labore ac voluntate iuste vivere³¹, <O93, f. 121vb> ut ad hoc adiuvari³² dei gratia non negaret. His enim auditis verbis catholici antistites³³ nullam enim³⁴ dei gratiam intellegere potuerunt, nisi quam in libris dei legere et populis dei³⁵ praedicare consuerunt, eam utique, de qua dicit apostolus: Non irritam facio³⁶ gratiam dei. Nam si per legem iustitia³⁷, ergo Christus gratis mortuus est, sine dubio gratiam, quam³⁸ iustificamur ab iniquitate, et qua salvamur ab infirmitate, non qua creati³⁹ sumus cum propria voluntate⁴⁰. Nam si intellexissent illi episcopi⁴¹ eam illum dicere gratiam, quam etiam cum impiis habemus, cum quibus homines sumus, negare vero⁴² <V630, f. 225ra> eam, quam⁴³ christiani <N442, f. 121va> et filii dei sumus, quis eum patienter catholicorum sacerdotum, non dicimus <P9629, f. 88va> audiret, sed ante oculos suos⁴⁴ ferret? Quapropter non culpandi sunt iudices, quia⁴⁵ ecclesiastica consuetudine gratiae nomen audierunt nescientes, quid huiusmodi homines vel suae doctrinae libris vel in suorum solent auribus spargere. Non agitur de uno Pelagio⁴⁶, quia iam⁴⁷ fortasse correctus⁴⁸ est - quod utinam ita sit! - sed tam multis, quibus loquaciter⁴⁹ contendentibus et infirmas atque ineruditas animas velut ter⁵⁰ vinctas trahentibus, firmas⁵¹ autem et in fide stabiles ipsa contentione fatigantibus⁵² usquequaque iam plena sunt omnia. Aut ergo a tua veneratione accersendus⁵³ est Romam et diligenter interrogandus, quam⁵⁴ dicit⁵⁵ gratiam, quam fateatur; si tamen iam feteatur⁵⁶ non ad peccandum iusteque⁵⁷ vivendum⁵⁸ homines adiuvari, aut hoc ipsum cum eo per litteras agendum. Et cum inventus fuerit hanc dicere, quam docet ecclesiastica et apostolica⁵⁹ veritas, tunc sine ullo⁶⁰ scrapulo⁶¹ ecclesiae, et sine latibulo ambiguitatis illius dixerit⁶² gratiam, tunc est revera de eius⁶³ purgatione gaudendum. Sive enim dixerit gratiam esse liberum⁶⁴ arbitrium, sive gratiam esse legis praeceptum, nihil⁶⁵ eorum dixit⁶⁶, quod super⁶⁷ ministrationem spiritus sancti⁶⁸ pertinet ad concupiscentiam temptationesque vincendas, quem ditissime effudit super nos, quia⁶⁹ ascendit⁷⁰ in caelum et captivavit captivitatem, dedit dona hominibus. Hinc enim oremus⁷¹, ut peccatorum temptationem superare possimus, ut spiritus dei, unde pignus accepimus, adiuvet infirmitatem nostram. Qui autem orat et dicit: Ne nos inferas in temptationem, non utique id orat, ut homo sit, quo⁷² est natura⁷³, neque⁷⁴ id orat⁷⁵, quod habeat liberum arbitrium, quod iam accepit, cum crearetur ipsa natura, neque id⁷⁶ orat remissionem peccatorum, quia hoc superius dicitur: Dimitte nobis debita nostra, neque orat, <N442, f. 121vb> ut accipiat mandatum, sed plane orat, ut faciat mandatum. Si enim in temptationem⁷⁷ inductus fuerit, hoc est in temptatione defecerit⁷⁸, facit⁷⁹ utique peccatum, quod est contra mandatum. Orat igitur, ut non peccet, hoc est, ne quid faciat mali, quod pro Corinthiis orat apostolus dicens: Oramus autem ad dominum, ne quid⁸⁰ facietis⁸¹ mali. Unde satis apparet, quod non ad peccandum⁸², id est ad non^{83 84} male faciendum, quamvis esse non dubitetur arbitrium voluntatis, tamen eius potestas non sufficiat, nisi adiuvetur <V630, f. 225rb> infirmitas. Ipsa igitur oratio clarissima est gratiae⁸⁵ et testificatio. Hanc ille confiteatur et eum gaudebimus sive rectum sive correctum. Distinguenda^{86 87} est lex et gratia: lex iubere novit, gra<P9629, f. 88vb>tia iuvare. Nec lex iuberet, nisi esset voluntas, nec⁸⁸ gratia iuvaret, si satis esset voluntas. Iubetur, ut⁸⁹ habeatur intellectus⁹⁰, ubi dicitur: Nolite esse sicut equus⁹¹ et mulus, quibus non est intellectus, et tamen oramus, ut habeamus intellectum, ubi dicitur: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Iubetur, ut habeamus sapientiam, ubi dicitur⁹²: Stulti, aliquando sapite, et tamen⁹³ oratur, ut habeamus sapientiam, ubi dicitur: Si quis autem vestrum indiget sapientia⁹⁴, postulet a deo, qui dat omnibus affluenter et non improperat et dabitur ei. Iubetur, ut habeamus continentiam, ubi dicitur: Cum sciret, quia⁹⁵ nemo potest esse continens, nisi deus det, et hoc ipsum erat sapientiae scire, cuius esset hoc donum: Adii dominum et deprecatus⁹⁶ sum illum. Postremo ne nimium longum sit cuncta percurrere, iubetur, ut non faciamus⁹⁷ malum⁹⁸, ubi dicitur: Declina a malo, et tamen oratur, ut non faciamus⁹⁹ malum, ubi dicitur: Oramus autem ad dominum, ne quid faciatis¹⁰⁰ mali. Iubetur¹⁰¹, ut faciamus bonum, ubi dicitur¹⁰²: Declina a malo et fac bonum, et tamen¹⁰³ oratur, ut faciamus bonum, ubi dicitur: Non <O93, f. 122ra> cessamus pro vobis orantes et postulantes, atque inter caetera, quae illis orat, dicit: Ut ambuletis <N442, f. 122ra> digne deo in omne placitum, in omni opere et sermone bono. Sicut ergo agnoscimus voluntatem, cum haec praecipiuntur, sic et ipse agnoscat gratiam, cum petuntur.

Misimus reverentiae tuae librum¹⁰⁴, quem dederunt religiosi et honesti adolescentes servi dei, quorum etiam nomina non tacemus, nam Thimasius et Iacobus vocantur. Qui, sicut audivimus, etiam nosse dignaris, ipsius Pelagii exhortatione¹⁰⁵ spem, quam habebant in saeculo, reliquerunt et nunc continentes deo serviunt. Qui cum eodem errore tandem¹⁰⁶ aliquando per qualemcumque¹⁰⁷ operam nostram domino inspirante caruissent, protulerunt¹⁰⁸ eundem librum Pelagii esse dicentes et, ut ei responderetur, impendio rogaverunt. Factum est ad eos, dum rescripta est ipsa respon<V630, f. 225va>sio. Agentes gratias rescripserunt. Utrumque misimus, et cui responsum est, et quod¹⁰⁹ responsum est¹¹⁰. Et ne nimium essemus onerosi, signa fecimus his locis¹¹¹, ubi petimus inspicere, non graveris, quemadmodum sibi obiecta quaestione, qua¹¹² gratia dei negaret, ita respondit, ut¹¹³ eam esse non diceret, nisi naturam, in qua nos condidit deus. Si autem hunc esse suum librum¹¹⁴ negat aut eodem¹¹⁵ <P9629, f. 89ra> in libro loca¹¹⁶, non contendimus. Anathemet ea et illam confiteatur apertissime gratiam¹¹⁷, quam doctrinam¹¹⁸ christianam demonstrat et praedicat esse propriam christianorum, quae non est natura, sed qua salvatur. Quae naturam non auribus sonante doctrina vel aliquo adiumento visibili¹¹⁹, sicut plantatur quodammodo et¹²⁰ irrigatur extrinsecus, sed¹²¹ ministratio¹²² spiritus et occulta et¹²³ misericordia, sicut facit ille, qui dat incrementum, deus. Si¹²⁴ enim quadam non improbanda ratione dicitur gratia dei, qua¹²⁵ creati sunt¹²⁶, ut non nihil essemus, nec ita essemus aliud, aut cadaver, quod non vivit, aut arbor, quae non sentit, aut pecus, quod non intellegit, sed homines, qui, ut essemus et viveremus <N442, f. 122rb> et sentiremus et intellegeremus et de hoc tantum beneficio creatori nostro gratias¹²⁷ agere valeamus, unde merito et ista gratia adici¹²⁸ potest, quia non praecedentium aliquorum operum meritis, sed gratuita dei bonitate donata est, alia est tamen, quia¹²⁹ praedestinati vocamur, iustificamur, glorificamur, ut dicere possimus: Si deus pro nobis, quis contra nos? qui filio suo proprio¹³⁰ non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum¹³¹. De hac gratia quaestio avertebatur¹³², quando ab his, quos Pelagius graviter offendebat atque turbabat, dicebatur¹³³ eo, quod eam suis disputationibus oppugnaret, quibus assereret, non solum ad facienda¹³⁴, verum etiam ad perficienda mandata divina et¹³⁵ liberum arbitrium sibi humanam sufficere naturam. Hanc apostolica doctrina gratiam¹³⁶ isto¹³⁷ nomine¹³⁸ appellet¹³⁹, qua¹⁴⁰ salvamur¹⁴¹ et iustificamur¹⁴² et¹⁴³ fide Christi. De hoc¹⁴⁴ scriptum est: Non irritam facio gratiam¹⁴⁵ dei, nam si per legem iustitia¹⁴⁶, ergo Christus gratis mortuus est. De hac scriptum est: Evacuati estis a Christo, qui in lege iustificamini, a gratia excidistis. De hac scriptum est: Si autem gratia, iam <V630, f. 225vb> non ex operibus, alioquin gratia iam¹⁴⁷ non est gratia. De hac scriptum est: Ei¹⁴⁸ autem, qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum, ei autem, qui non operatur, credenti autem in eum, qui iustificat impium, deputatur fides eius¹⁴⁹ ad iustitiam, et multa alia, quae melius potes¹⁵⁰ ipse meminisse et intellegere prudentius¹⁵¹ et illustrius¹⁵² praedicare. lllam vero gratiam, qua creati sumus homines, etiam si illam appellandam non immerito intellegimus, mirum est tamen, si ita appellatam¹⁵³ in ullius legitimis propheticis, evangelicis apostolicisque litteris legimus. Cum itaque de hac gratia¹⁵⁴ christianis fidelibus <N442, f. 122va> catholicisque novissimas¹⁵⁵ illi obiceretur¹⁵⁶ quaestio, ut eam oppugnare desineret¹⁵⁷, quid est, quod, cum¹⁵⁸ hoc¹⁵⁹ sibi in libro suo velut adversante <P9629, f. 89rb> persona, id¹⁶⁰ est ipsa¹⁶¹ obiecisse¹⁶², ut se respondendo purgaret, nihil aliud respondit, nisi naturam creati hominis referri gratiam creatoris, atque ita se¹⁶³ dicere sine¹⁶⁴ peccato implere¹⁶⁵ posse iustitiam per liberum arbitrium cum adiutorio divinae gratiae, quod deus hoc dederit homini ipse¹⁶⁶ possibilitate naturae? Cui merito respondit: Ergo evacuatum est scandalum crucis, ergo Christus gratis mortuus est. Non enim, si non moriretur propter delicta nostra et resurgeret propter iustificationem nostram, nec ascendit¹⁶⁷ in altum captivans captivitatem daret dona hominibus, ista¹⁶⁸ naturae possibilitas, quam defendit, non esset in hominibus? An forte dei mandatum deerat et ideo Christus mortuus est? Immo iam¹⁶⁹ et hoc erat sanctum, iustum et bonum. Iam dictum fuerat: Non concupisces. Iam dictum fuerat: Diliges proximum tuum tamquam¹⁷⁰ teipsum. <O93, f. 122rb> In quo sermone apostolus omnem legem dicit impleri¹⁷¹. Et quoniam nisi diligat deum, nemo diligit seipsum, ideo dominus in his duobus praeceptis totam legem dicit prophetasque pendere¹⁷², quae duo praecepta iam erant hominibus divinitus data¹⁷³. An aeternum praemium iustitiae promissum nondum erat? Hoc ipse non dicit, qui in suis litteris posuit, etiam in vetere¹⁷⁴ testamento regnum caelorum esse promissum. Si ergo ad faciendam¹⁷⁵ perficiendamque iustitiam iam erat naturae possibilitas per liberum arbitrium, iam erat legis dei ac¹⁷⁶ sanctum, iustum bonumque mandatum, iam erat promissum praemium sempiternum. Ergo Christus gratis mortuus est, ergo neque per legem iustitia, neque per naturae possibilitatem, <V630, f. 226ra> sed ex fide ac¹⁷⁷ dono¹⁷⁸ dei per Iesum Christum dominum nostrum unum <N442, f. 122vb> mediatorem dei et hominum¹⁷⁹, qui, nisi in plenitudinem temporis mortuus esset¹⁸⁰ propter delicta nostra et resurrexisset propter iustificationem nostram, profecto et antiquorum fides evacuaretur¹⁸¹ aeterna¹⁸² fide vero evacuata, quae homini iustitia remaneat, cum iustus ex fide vivat¹⁸³? Ex quo enim per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt, procul dubio a corpore mortis huius, ubi lex alia pugnat¹⁸⁴ legi mentis, neminem liberavit aut libere¹⁸⁵ suae possibilitas, quae perdita redemptore indiget, saucia¹⁸⁶ salvatorem¹⁸⁷, sed gratia dei per fidem unius mediatoris dei et hominum, hominis Christi Iesu, qui et deus cum esset, hominem fecit, et manens deus homo factus refecit ipse, quod fecit. Puto autem, quod eum lateat fidem Christi, quae postea in revelationem¹⁸⁸ venit in occulto¹⁸⁹ fuisse temporibus patrum nostrorum, per quam tamen etiam ipsi dei gratia liberati sunt, quicumque omnibus generis humani temporis¹⁹⁰ liberare potuerunt occulto iudicio dei, non tamen vituperabili¹⁹¹. Un<P9629, f. 89va>de dicit apostolus: Habentes autem eundem spiritum fidei, utique eundem, quem et illi, secundum quod scriptum est: Credidi, propter quod locutus sum, et nos credimus, propter quod et loquimur. Inde est, quod ait ipse mediator: Abraham concupivit videre diem meum et vidit et gavisus est. Inde Melchisedech prolato sacramento mensae dominicae novit aeternum eius sacerdotium figurare. Iam vero data in litteris lege, quam dicit apostolus subintrasse, ut abundaret delictum, et de qua dicit: Si ergo ex lege hereditas, iam non ex promissione, Abrahae autem per repromissionem donavit deus. Quid ergo lex? transgressionis gratia posita est, donec veniret semen, cui promissum est, dispositum¹⁹² per angelos in manu mediatoris; mediator autem unius non est, deus autem unus est. <N442, f. 123ra> Lex ergo adversus promissa dei? Absit. Si enim data esset lex, quae possit¹⁹³ vivificare, omnino ex lege esset¹⁹⁴ iustitia, sed conclusit scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus. Nonne satis ostenditur hoc actum esse per legem, ut peccatum agnosceretur¹⁹⁵ et praevaricatione augeretur. Ubi <V630, f. 226rb> enim lex non est, nec praevaricatio, et sic adversus victoriam peccati ad divinam gratiam, quae in promissionibus est, confugeretur atque ita lex non esset adversus promissa dei, quia ideo per illam fit cognitio peccati¹⁹⁶ et ex praevaricatione legis abundantia peccati, ut ad liberationem quaerantur promissiones dei, quod est gratia dei et¹⁹⁷ incipiat esse in hominem iustitia, non sua, sed dei, hoc est data domo¹⁹⁸ dei. Quam etiam nunc quidam¹⁹⁹, sic et tunc de Iudaeis dictum est: Ignorantes dei iustitiam et suam volentes constituere, iustitiae²⁰⁰ dei non sunt subiecti. Per legem quippe et illi iustificari se arbitrantur sufficientes ibi ad eam²⁰¹ custodiendam²⁰² libero arbitrio, hoc est iustitia sua prolata ex natura humana, non donata ex gratia divina, propter quod iustitia dei dicitur. Unde item scriptum est: Per legem enim cognitio peccati. Nunc autem sine lege iustitia dei manifestata²⁰³ est, testificata per legem et prophetas. Cum dicit: manifestata²⁰⁴ est, ostendit, quia et tunc erat, sed tamquam illa pluvia quam Gedeon impetravit <O93, f. 122va> tunc velut in vellere occulta, nunc autem velut in aere²⁰⁵ manifesta. Cum ergo lex sine gratia non mors²⁰⁶ <P9629, f. 89vb> peccati potuisset esse, sed virtus. Sic²⁰⁷ enim dictum est: Aculeus mortis peccatum, virtus autem peccati lex. Sicut confugiunt²⁰⁸ multi a facie regnantis peccati ad gratiam velut in aerem²⁰⁹ nunc patentem, ita pauci²¹⁰ ad eam confugiebant velut in vellere tunc latentem. Haec vero <N442, f. 123rb> temporum distributio refertur ad altitudinem divitiarum sapientiae et scientiae dei, de qua dictum est: Quam inscrutabilia²¹¹ sunt iudicia eius et investigabiles viae eius. Quapropter se et ante tempus legis et tempore ipso legis iustos patres ex fide viventes non possibilitas naturae infirmae et indignae ac vitiatae et sub peccato venundati²¹², sed dei gratia per fidem iustificabat et nunc eadem in apertum iam veniens revelata iustificat. Anathemet ergo Pelagius scripta sua, ubi contra eam, et si non per contumaciam, tamen per ignorantiam disputat, possibilitatem defendendo naturae ad vincenda²¹³ peccata et²¹⁴ implenda mandata: aut si ea esse sua negat aut scriptis²¹⁵ suis ab inimi<V630, f. 226va>cis suis dicit immissa, quae sua esse negat, anathemet ea tamen²¹⁶ et damnet paterna exhortatione²¹⁷ et auctoritate sanctimoniae²¹⁸ tuae. Si ergo vult, onerosum²¹⁹ sibi²²⁰ et perniciosum discat ecclesiae scandalum auferre, quod scandalum auditores et in perversum dilectores eius usquequaque spargere non quiescunt. Si enim cognoverint eundem²²¹ librum, quem illius vel putant esse vel noverunt²²² episcoporum catholicorum auctoritate et maxime sanctitatis tuae, quam apud eum esse maioris ponderis minime dubitamus, ad eodem²²³ ipse anathematum atque damnatum, non eos ulterius aestimamus²²⁴ ausuros loquendo contra gratiam dei, quae²²⁵ revelata est per passionem et resurrectionem Christi, nec pectora²²⁶ fidelia et simpliciter christiana turbare, sed potius adiuvante misericordia domini²²⁷ certante nobiscum caritate ac²²⁸ pietate flagrantibus²²⁹ etiam orationibus tuis non solum, ut in aeternum beati, verum etiam et iusti et sancti sint, non in sua virtute, sed in eadem gratiam²³⁰ confisuri²³¹. Unde et ad ipsum scriptum²³² ab uno nostram²³³ epistolam, ad quem per quendam²³⁴ <N442, f. 123va> Orientalem diaconum²³⁵, civem autem²³⁶ Hipponiensem, tamquam purgationis suae²³⁷ quaedam scripta transmisit, tuae beatitudini²³⁸ <P9629, f. 90ra> potius credidimus dirigendam²³⁹ melius iudicantes et petentes, ut eam ei mittere ipse digneris, sic enim eum²⁴⁰ legere potius non dedignabitur, magis in illa eum, qui misit, quam qui scripsit, attendens. Illud vero, quod dicunt, posse hominem esse sine peccato et mandata dei facile custodire, si²⁴¹ velit, quamvis cum hoc per adiutorium gratiae, quae tamen per incarnationem unigeniti eius revelata atque donata est, dicitur²⁴², tolerabilius dici videatur, tamen quoniam immerito²⁴³ debere potest, ubi et quando per eandem gratiam id efficiatur in nobis, ut²⁴⁴ sine ullo prorsus peccato simus, utrum in hac vita, quando caro concupiscit adversus spiritum, an vero in illa cum fieret²⁴⁵ sermo, qui scriptus est: Ubi²⁴⁶ mors, victoria tua, ubi²⁴⁷ mors, aculeus tuus? Aculeus²⁴⁸ enim mortis est peccatum diligentius pertractandum propter alios quosdam, qui²⁴⁹ inique senserunt atque in suis litteris memoriae mandaverunt etiam in hac vita esse posse hominem sine peccato, non ab initio nativitatis suae, <V630, f. 226vb> sed conversione a peccatis ad iustitiam et a via reproba ad bonam vitam. Sic enim intellexerunt, quod de Zacharia et Elisabeth scriptum est: Ambulasse²⁵⁰ eos in omnibus iustificationibus domini sine querela. Hoc, quod dictum est, sine querela, sine peccato dictum acceperunt²⁵¹ non quidem negantes, immo etiam, quod aliis locis in litteris eorum invenitur, pie confitentes adiutorium gratiae domini nostri non per naturalem²⁵² spiritum hominis, sed per principalem spiritum dei. Qui parum videntur considerasse ipsum Zachariam fuisse utique sacerdotem. Omnes autem tunc sacerdotes necesse habebant <N442, f. 123vb> ex lege dei primitus pro peccatis suis offerre sacrificium, deinde pro populi²⁵³. Sicut ergo nunc per²⁵⁴ orationis sacrificium convincimur²⁵⁵ non esse sine peccato, quoniam iussi sumus dicere: Dimitte nobis debita nostra, ita et tunc per sacrificia victimarum animalium convincebantur sacerdotes sine peccato non²⁵⁶ esse, qui pro suis peccatis iubebantur²⁵⁷ offerre. <O93, f. 122vb> Quod si res ita se habet, ut per gratiam salvatoris proficiamus²⁵⁸ quidem²⁵⁹ in hac vita, deficientes²⁶⁰ cupiditate, caritate crescente, proficiamus²⁶¹, ut in illa vita cupiditate exstincta, caritate completa profecto illud, quod scriptum est: Qui natus est ex deo, non peccat, secundum ipsam²⁶² caritatem dictum est, quae sola non peccat. Ad nativitatem²⁶³ quippe, quae ex deo est, augenda et perficienda caritas et²⁶⁴ pertinet, non ea, quae minuenda est et con<P9629, f. 90rb>sumenda²⁶⁵, cupiditas. Quae tamen, quamdiu est in membris nostris, lege quadam sua repugnat legi mentis, sed natus ex deo, nec oboediens desideriis eius nec exhibens membra sua arma iniquitatis peccato potest dicere: Iam non ego operor illud, sed id, quod habitat²⁶⁶ in me, peccatum. Sed quomodo se habeat ista quaestio, qui²⁶⁷, etsi non invenitur homo²⁶⁸ in hac vita sine peccato, id tamen dicitur posse fieri per adiutorium gratiae et spiritus dei. Quod, ut fiat, canendum atque poscendum est, tolerabiliter in id quisque fallitur nec diabolica impietas et error humanus esse²⁶⁹ laboranda²⁷⁰ et optanda affirmare, etiam si, quod affirmat, non possit ostendere. Id enim credit fieri posse, quod certe laudabile est velle. Nobis autem sufficit, quod nullus in <V630, f. 227ra> ecclesia²⁷¹ reparaturi²⁷² in quolibet proiectu²⁷³ excellentia²⁷⁴ atque iustitia, qui sibi audeat dicere non necessariam²⁷⁵ precationem orationis dominicae: Dimitte nobis debita nostra, et dicat se non habere peccatum, ne seipsum <N442, 124ra> decipiat et in eo veritas non sit, quamvis iam sine²⁷⁶ querela vivat²⁷⁷. Non enim qualecumque²⁷⁸ iam temptationis²⁷⁹ humanae, sed grave peccatum est, quod in querelam venit. Cetera, quae illi obiecta sunt, sicut gestis²⁸⁰ defensa perviderit, ita de his procul dubio tua beatitudo iudicabit.

Dabit sane nobis veniam suavitatis mitissima cordis tui, quod prolixiorem epistolam fortasses²⁸¹, quam velles, tuae misimus sanctitati. Non enim rivulum nostrum²⁸² tuo largo fonti²⁸³ augendo refundimus, sed in hac non comparva temptatione temporis, unde nos liberet, qui²⁸⁴ dicimus²⁸⁵: Ne nos inferas²⁸⁶ in temptationem, utrum²⁸⁷ licet exiguus, ex eodem, quo etiam tuus abundans emanet capite fluentorum, hoc a²⁸⁸ te probare²⁸⁹ volumus: ut²⁹⁰ his, quae rescriptis de communi²⁹¹ participatione²⁹² unius gratiae consolari²⁹³. Contuli.

O93, f. 122vb; V630, f. 227ra; N442, f. 124ra; P9629, f. 90rb