Die Auflösung der Handschriftensiglen und Hinweise zur Edition finden Sie hier.

6. Konzil von Karthago

O93, f. 53va; V630, f. 106vb; W411, f. 56r; B132, f. 30vb¹ V1341, f. 38ra; E97, f. 278ra

<V630, f. 107ra> CONCILIUM^{2 3} CARTAGINENSE⁴ AFRICAE SEXTUM GESTUM⁵ ERA CCCCLVII AB EPISCOPIS CCXVII⁶

In⁷ hoc concilio actum est, ut Nicenum concilium ab episcopis orientalibus peteretur⁸. Cui synodo interfuit legatio ecclesiae Romanae, Faustinus scilicet episcopus, Philippus et Asellus presbyteri^{9 10}

<V630, f. 106vb> I¹¹ Allocutio¹² Aurelii episcopi sancti¹³ ad synodum.

II Responsio Faustini episcopi legati Romanae ecclesiae de his¹⁴, quae in ecclesia partim canone, partim¹⁵ consuetudine sunt firmata.

<W411, f. 56v> III De commonitorio¹⁶ Romani papae recitato¹⁷.

IIII Alipii¹⁸ episcopi responsio pro veris exemplariis Niceni concilii perquirendis.

<V630, f. 107ra> V Ubi Faustinus episcopus dixit, ut Romano papae synodus pro inquirenda¹⁹ Niceni²⁰ synodi²¹ veritate²² innotescat²³.

VI De sententia Sardicensis²⁴ concilii recitata²⁵ a²⁶ postulante Novato episcopo.

VII Ubi Augustinus²⁷ episcopus cum synodo Nicenum concilium conservare promittit²⁸.

VIII Ubi Faustinus episcopus pro dubietate recitati capituli Romano²⁹ papae petit³⁰ scribendum³¹.

VIIII Ubi synodus exemplaria³² Niceni³³ concilii magis ab orientalibus episcopis expetenda³⁴ decrevit.

<E97, f. 278rb> X Professio fidei³⁵ Niceni concilii.

XI Scripta Africani concilii ad Bonifacium urbis Romae episcopum.

XII Rescriptum³⁶ episcopi Romae³⁷, Alexandrinae³⁸, Constantinopolitani, cum exemplaribus Niceni concilii Africano³⁹ synodo destinatis.

XIII Scripta Africani concilii ad Caelestinum⁴⁰ urbis Romae episcopum.^{41 42}

XIIII⁴³ Post consulatum gloriosissimorum imperatorum Honorii⁴⁴ XII et Theodosii⁴⁵ VIII augustorum⁴⁶, VIII Kal. Iun⁴⁷. scripta⁴⁸ haec⁴⁹ sunt Carthagine in secretario basilicae Fausti, cum Aurelius⁵⁰ papa una cum Valentino primae⁵¹ sedis⁵² Numidiae⁵³ et⁵⁴ Faustino ecclesie Potentinae primae⁵⁵ sedis provinciae Italiae Piceni⁵⁶ legato ecclesiae Romanae, sed et legatis diversarum provinciarum Africarum⁵⁷, id est Numidiarum duarum, Bizancenae⁵⁸, Mauritaniae⁵⁹ Sitifensis⁶⁰ et Mauritaniae⁶¹ Caesariensis, sed et Tripoli⁶² et Vincentio Culusitano⁶³, Fortunatiano et ceteris⁶⁴ episcopis provinciae proconsularis⁶⁵ ducentis decem et septem, necnon Philippo et Asello presbyteris^{66 67} legatis⁶⁸ Romanae ecclesiae, cum⁶⁹ consedisset⁷⁰, adstantibus diaconibus <O93, f. 53vb> Aurelius episcopus dixit:

I⁷¹ Post diem praestitam⁷² concilii, ut recordamini, fratres beatissimi, multa flagitata sunt exspectantes⁷³ fratres nostros, qui⁷⁴ nunc ad praesentem synodum legati advenerunt⁷⁵, quae gestis, necesse est, consocientur⁷⁶, qua⁷⁷ de re domino nostro de tantae congregationis coetu⁷⁸ <V630, f. 107rb> gratias referimus. Superest, ut tam exemplaria <V1341, f. 38rb> Niceni concilii, quae nunc habemus et a patribus constituta sunt, quam⁷⁹ etiam hic a decessoribus nostris⁸⁰ eandem synodum firmantes⁸¹, vel secundum⁸² eam formam per omnes clericorum gradus a summo in ultimum salubriter ordinata⁸³ sunt in medium proferantur. Ab universo concilio dictum est: Proferantur. Daniel notarius recitavit: Niceni⁸⁴ concilii fidei professio⁸⁵ vel statuta ita se habent. Et cum legisset⁸⁶

II Faustinus episcopus plebis Potentinae provinciae Italiae Piceni legatus⁸⁷ Romanae ecclesiae dixit: Iniuncta⁸⁸ nobis sunt a sede apostolica aliqua⁸⁹ per scripturam⁹⁰, aliqua <E97, f. 278va> etiam in mandatis cum vestra beatitudine retractanda, sicuti et⁹¹ gestis superioribus meminimus⁹², hoc est de Nicenis canonibus, ut conserventur et constitutio eorum et consuetudo, quia et aliqua ordine et canone tenentur, aliqua consuetudine firma⁹³ sunt. De his ergo, si placet beatitudini⁹⁴ vestrae <W411, f. 57r> tractemus et⁹⁵ postea cetera, quae acta vel inchoata sunt incerta⁹⁶, firmabuntur, et⁹⁷ ut sedem apostolicam⁹⁸ rescriptis vestris intimare possitis⁹⁹, atque vos¹⁰⁰ nos admonuisse¹⁰¹ apud venerabilem papam evidenter pateat¹⁰², licet¹⁰³ capitula actionum iam inserta sint gestis. De his¹⁰⁴ ergo, ut¹⁰⁵ superius dixi, quid vestrae beatitudini¹⁰⁶ placeat, agere debemus¹⁰⁷. Veniat ergo commonitorium¹⁰⁸ in medium, ut scire possit vestra¹⁰⁹ beatitudo, quid in eo¹¹⁰ contineatur¹¹¹, ut ad singula respondeatur.

III Aurelius episcopus dixit: Proferatur commonitorium¹¹², quod fratres et consacerdotes¹¹³ nostri¹¹⁴ actis nuper allegaverunt¹¹⁵, et cetera, quae acta sunt vel quae agenda sunt, subsequantur¹¹⁶.

Daniel notarius recitavit commonitorium¹¹⁷. Fratri Faustino et¹¹⁸ filiis¹¹⁹ Philippo et Asello presbyteris Zosimus episcopus¹²⁰: Vobis commissa negotia non latent vos ita¹²¹, ut^{122 123} nostra¹²⁴, immo¹²⁵ quia nostra ibi in vobis praesentia est, cuncta peragite, maxime cum et hoc nostrum¹²⁶ possitis¹²⁷ habere mandatum et verba canonum, quae¹²⁸ in pleniorem firmitatem huic commonitorio¹²⁹ inscripsimus^{130 131}. Ita enim dixerunt dilectissimi fratres in concilio Niceno, cum¹³² de episcoporum¹³³ appellatione decernerent¹³⁴:

Placuit autem, ut, si episcopus <V630, f. 107va> accusatus fuerit, et iudicaverint congregati episcopi regionis ipsius et de gradu¹³⁵ suo deiecerint¹³⁶ eum, et appellasse videatur¹³⁷ et confugerit ad beatissimum ecclesiae Romanae episcopum, et voluerit¹³⁸ audiri¹³⁹ et iustum putaverit, ut renovetur examen¹⁴⁰, scribere his¹⁴¹ episcopis dignetur, qui in finitima et propinqua provincia sunt, ut¹⁴² ipsi diligenter¹⁴³ omnia requirant et iuxta fidem <V1341. f. 38va> veritatis definiant. Quod, si is¹⁴⁴, qui rogat¹⁴⁵ causam¹⁴⁶ suam iterum audiri, deprecatione¹⁴⁷ sua moverit¹⁴⁸ episcopum¹⁴⁹ Romanum, ut e latere suo¹⁵⁰ presbyterum¹⁵¹ mittat¹⁵², erit in potestate episcopi Romani¹⁵³, quid¹⁵⁴ velit et quid existimet, et si decreverit mittendos esse, qui praesentes cum episcopis iudicent habentes auctoritatem eius, a quo destinati sunt, erit in suo arbitrio. <E97, f. 278vb> Si vero¹⁵⁵ crediderit sufficere¹⁵⁶ episcopos, ut negotio terminum imponant¹⁵⁷, faciet¹⁵⁸, quod sapientissimo consilio suo iudicaverit¹⁵⁹.

IIII Alipius¹⁶⁰ episcopus¹⁶¹ Tagastensis¹⁶² legatus provinciae Numidiae¹⁶³ dixit: De hoc iam superioribus etiam litteris concilii nostri rescripsimus et id nos servaturos¹⁶⁴ profitemur, quod in Niceno concilio constitutum est. Adhuc¹⁶⁵ tamen me movet, quoniam, cum inspiceremus¹⁶⁶ Graeca exemplaria¹⁶⁷ huius synodi¹⁶⁸ Niceni¹⁶⁹, ista ibi, nescio¹⁷⁰, qua ratione, minime invenimus¹⁷¹, unde petimus¹⁷² venerationem tuam, sancte papa¹⁷³ Aureli, ut, quia¹⁷⁴ hoc autenticum¹⁷⁵ concilium Nicenum in urbe dicitur¹⁷⁶ esse Constantinopolitana¹⁷⁷ aliquos cum scriptis tuae sanctitatis mittere digneris, et non solum ad ipsum sanctum fratrem nostrum Constantinopolitanum episcopum, sed etiam¹⁷⁸ ad Alexandrinum¹⁷⁹ et Antiochenum venerabiles sacerdotes, qui¹⁸⁰ hoc¹⁸¹ nobis concilium sub stipulatione¹⁸² litterarum suarum dirigant, ut¹⁸³ omnis postmodum ambiguitas¹⁸⁴ auferatur, quia¹⁸⁵ nos ita, <O93, f. 54ra> ut frater¹⁸⁶ Faustinus attulit, minime <W411, f. 57v> invenimus ista. Nos tamen paulisper servaturos¹⁸⁷, ut antea dixi, donec integra exemplaria veniant, profitemur. Petendus est autem litteris nostris etiam venerabilis ecclesiae Romanae episcopus Bonifacius, ut ipse quoque dignetur ad memoratas ecclesias aliquos mittere, qui eadem exemplaria praedicti Niceni concilii secundum eius possint scripta proferre. Nunc autem memorati Niceni concilii, qualia exemplaria habeamus¹⁸⁸, his gestis sociemus¹⁸⁹.

V <V630, f. 107vb> Faustinus episcopus, legatus ecclesiae Romanae, dixit: Nec vestra sanctitas praeiudicat¹⁹⁰ ecclesiae Romanae sive de hoc capitulo sive de aliis¹⁹¹, quia¹⁹² dicere dignatus est frater noster et coepiscopus Alipius dubios¹⁹³ esse canones, sed haec ipsa ad sanctum ac beatissimum papam nostrum scribere dignemini, ut et ipse integros canones¹⁹⁴ inquirens cum vestra sanctitate de omnibus constitutis¹⁹⁵ tractare possit. Sufficit autem, ut et¹⁹⁶ ipse beatissimus episcopus urbis Romae sicuti et vestra sanctitas apud se tractat, ita¹⁹⁷ et ipse inquirat, ne contentio inter ecclesias <V1341, f. 38vb> nasci videatur, sed¹⁹⁸ magis caritate fraterna deliberare possitis ipso rescribente, quid melius observari debeat¹⁹⁹. Aurelius episcopus dixit: Praeter ista²⁰⁰, quae promisimus²⁰¹, actis necesse est, ut etiam nostrae <E97, f. 279ra> parvitatis litteris sancto²⁰² fratri et consacerdoti nostro Bonifacio singula, quae tractamus²⁰³, plenissime intimemus. Ergo si omnibus placet, prosecutio nostra ore omnium condiscamus. Universum concilium dixit: Placet.

VI Novatus episcopus legatus Mauritaniae²⁰⁴ Sitifensis dixit: Nunc meminimus²⁰⁵ in hoc praesenti commonitorio²⁰⁶ lectum etiam de presbyteris sive diaconibus contineri, qualiter audiri²⁰⁷ ab episcopis suis vel a finitimis debeant, quod in Niceno concilio minime legimus. Unde hoc ipsum iubeat sanctitas vestra nobis recitari. Aurelius episcopus dixit: Recitetur ad locum etiam hoc, quod²⁰⁸ deposcitur. Daniel notarius recitavit:

De appellationibus autem clericorum, id est minoris loci, restat²⁰⁹ ipsius synodi certa responsio, de qua re, quid acturi sitis, credimus²¹⁰ inserenda²¹¹, quod taliter dictum est, ex Sardicensi²¹² concilio.

Osius episcopus dixit: Quid adhuc²¹³ moveat²¹⁴, reticere non debeo. Si episcopus²¹⁵ forte iracundus, quod esse non debet, cito aut aspere commoveatur adversus presbyterum sive diaconem²¹⁶ suum et exterminare eum de ecclesia voluerit, providendum²¹⁷ est ne innocens damnetur aut perdat communionem, habeat potestatem eiectus, ut finitimos interpellet episcopos, ut causam²¹⁸ suam audiant²¹⁹ et diligenter²²⁰ tractent²²¹, quia non oportet²²² negari audientiam²²³ roganti. Et ille episcopus, qui²²⁴ aut²²⁵ iuste aut iniuste reiecit²²⁶, patienter accipiat, ut negotium discutiatur²²⁷, ut aut probetur²²⁸ eius aut reemen<W411, f. 58r>detur²²⁹ sententia²³⁰ et cetera.

VII <V630, f. 108ra> Cumque recitaretur, Augustinus²³¹ episcopus ecclesiae Hipponi^{232 233} regiensis legatus provinciae Numidiae²³⁴ dixit: Et hoc nos servaturos profitemur, salva diligentiore²³⁵ inquisitione concilii Niceni. Aurelius episcopus dixit: Si hoc etiam omnium²³⁶ vestri²³⁷ caritati placet, responsione firmate. Universum²³⁸ concilium dixit: Omnia, quae in Niceno concilio statuta sunt, nobis omnibus placent. Iucundus episcopus²³⁹ ecclesiae Suffitulae²⁴⁰ legatus provinciae Byzacenae dixit: Quod statutum est in Niceno concilio, violari a quoquam nullatenus potest.

VIII Faustinus episcopus legatus ecclesiae Romanae dixit: Adhuc secundum professionem sanctitatis vestrae tam²⁴¹ sancti Alipii quam etiam fratris nostri Iucundi aliqua <E97, f. 279rb> firmari credo, aliqua infirmari²⁴² debeant²⁴³, cum iam in dubium ipsi <V1341, f. 39ra> canones venerint. Ergo ut placet et nobis et beatitudini²⁴⁴ vestrae ad sanctum et venerabilem ecclesiae Romanae Bonifacium²⁴⁵ episcopum vestra scribere dignetur²⁴⁶ sanctitas, ut et ipse, quod²⁴⁷ sanctus Augustinus²⁴⁸ statuere dignatus est, deliberare possit, utrum²⁴⁹ et hoc constituendum²⁵⁰ sit an²⁵¹ reticendum²⁵², hoc est, de appellationibus inferioris gradus. Si ergo adhuc in dubium venit de hoc capitulo, iustum est, ut beatissimae Romanae sedis episcopus informari debeat²⁵³, si tamen in²⁵⁴ approbatis canonibus hoc inveniri possit.

VIIII <O93, f. 54rb> Aurelius episcopus dixit: Etiam²⁵⁵ quae dudum vestrae caritati intimavimus²⁵⁶, nunc patimini exemplaria statutorum²⁵⁷ Niceni concilii, sed et quae hic salubriter a nostris decessoribus secundum eiusdem concilii normam²⁵⁸ formata²⁵⁹ sunt, vel²⁶⁰ quae nunc a nobis ordinata sunt, recitari et gestis inseri. Omne concilium dixit: Exemplaria fidei et statuta²⁶¹ Niceni synodi, quae ad²⁶² nostrum concilium²⁶³ per²⁶⁴ beatae recordationis olim praedecessorem tuae sanctitatis, qui interfuit, Caecilianum²⁶⁵ episcopum allata sunt, sed et quae patres exemplaria²⁶⁶ sequentes hic²⁶⁷ constituerunt vel nunc communi tractatu statuimus, his gestis ecclesiasticis inserta manebunt ita, ut superius dictum est, venerabilibus viris Antiochenae et Alexandrinae, sed²⁶⁸ et Constantinopolitanae ecclesiarum episcopis²⁶⁹ scribere vestra beatitudo dignetur, ut exemplaria verissima concilii Niceni sub stipulatione²⁷⁰ litterarum suarum²⁷¹ dirigant, quod²⁷² clara veritas ea capitula, quae in commonitorio²⁷³ <V630, f. 108rb> praesens frater et coepiscopus noster Faustinus²⁷⁴ et compresbyteri Philippus et Asellus secum attulerunt aut²⁷⁵ ibidem reperta a nobis firmabuntur, aut si non inveniantur²⁷⁶, collecta synodo de hoc in sequenti tractabimus²⁷⁷. Daniel notarius Niceni concilii professionem fidei vel eius statuta recitavit in concilio Africano.

PROFESSIO²⁷⁸ FIDEI NICENI CONCILII.

X Credimus in unum deum, patrem omnipotentem, omnium visibilium²⁷⁹ et invisibilium conditorem: et in unum dominum Iesum Christum filium dei, natum de²⁸⁰ patre unigenitum, hoc est²⁸¹ de substantia patris, deum²⁸² de deo, lumen de lumine, deum verum de deo vero, natum, non factum, unius substantiae <W411, f. 58v> cum patre, quod Graeci dicunt homousion, per quem²⁸³ omnia facta sunt, sive quae in caelis sive quae in terris²⁸⁴, qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit²⁸⁵ et incarnatus est^{286 287} et homo factus passus est²⁸⁸ et resurrexit tertia die, ascendit in caelos, sedet²⁸⁹ ad dexteram patris, inde²⁹⁰ venturus est iudicare vivos et mortuos et in spiritum sanctum. Eos autem, <V1341, f. 39rb> qui dicunt: Erat quando non erat, et priusquam nasceretur, non erat, et quia ex nullis exsistentibus²⁹¹ factus est vel²⁹² ex²⁹³ alia²⁹⁴ substantia vel natura, dicentes mutabilem et convertibilem filium dei, hos²⁹⁵ anathematizat²⁹⁶ catholica et apostolica ecclesia.

XI²⁹⁷ EPISTOLA²⁹⁸ AD BONIFACIUM URBIS ROMAE EPISCOPUM AB²⁹⁹ AURELIO³⁰⁰ ET³⁰¹ RELIQUIS AFRICANAE PROVINCIAE EPISCOPIS³⁰² SUPERIUS³⁰³ DENOMINATOS³⁰⁴ ROMANE ECCLESIE LEGATOS³⁰⁵ PRO EODEM³⁰⁶ IPSO CONCILIO³⁰⁷ DIRECTA.

Domino³⁰⁸ beatissimo et honorabili fratri Bonifacio Aurelius, Valentinus primae sedis provinciae Numidiae³⁰⁹ et ceteri, qui praesentes affuimus numero CCXVII ex omni concilio Africae.

Quoniam domino placuit, ut de³¹⁰ his, quae³¹¹ nobiscum egerunt sancti fratres nostri coepiscopus³¹² Faustinus et compresbyteri Philippus et Asellus, non³¹³ beatae memoriae³¹⁴ episcopo Zosimo, a quo ad nos mandata et litteras attulerunt, sed tuae³¹⁵ venerationi, qui in eius³¹⁶ loco³¹⁷ es³¹⁸ divinitus³¹⁹ constitutus, humilitas nostra rescriberet, ea breviter insinuare debemus, quae utrorumque³²⁰ concordia terminata sunt, non ea³²¹, quae prolixis gestorum voluminibus continentur³²², in quibus salva³²³ quidem caritate, non tamen sine parvo altercationis labore demorati sumus ea gestis deliberantes, quae nunc ad causam pertinent³²⁴. Quamquam et ille, si adhuc <V630, f. 108va> esset in corpore, hoc acciperet gratius³²⁵, quod videret pacatius terminatum, domine frater. Apiarius³²⁶ presbyter, de cuius³²⁷ et³²⁸ ordinatione³²⁹ et excommunicatione ac³³⁰ vocatione fuerat exortum³³¹ non solum Siticensi³³², verum etiam totius Africae³³³ ecclesiae non leve³³⁴ scandalum de omnibus erroribus suis veniam petens, communioni³³⁵ est restitutus. Prior autem coepiscopus noster Siticensis³³⁶ Urbanus³³⁷, quod in eo corrigendum visum³³⁸ est, sine ulla dubitatione correxit, quia vero paci³³⁹ et quieti ecclesiae non tantum ad praesens, sed etiam in posterum prospiciendum <O93, f. 54va> fuit, quoniam talia multa praecesserant³⁴⁰, ut vel similia vel etiam graviora, deinceps praecaveri oporteret³⁴¹, placuit nobis, ut de Siccensi³⁴² ecclesia retento scilicet honore gradus sui presbyter³⁴³ removeretur Apiarius et accepto³⁴⁴ epistolio, ubicumque alibi³⁴⁵ vellet et posset³⁴⁶, presbyterii munere fungeretur³⁴⁷, quod eidem ipsi per litteras proprias postulanti sine difficultate concessimus. Sane³⁴⁸ priusquam³⁴⁹ haec causa isto termino clauderetur inter alia, quae diuturnis³⁵⁰ disceptationibus <V1341, f. 39va> versabamus, quia rogatio³⁵¹ ipsa poscebat, ut apud acta³⁵² ecclesiastica a³⁵³ fratribus nostris Faustino coepiscopo et Philippo atque Asello compresbyteris quaereremus, ut³⁵⁴ promerent, quicquid <W411, f. 59r> eis³⁵⁵ nobiscum agendum fuisset iniunctum, nonnulla³⁵⁶ quidem sine ullo scripto prosecuti sunt verbis, sed cum id potius flagitaremus, quod³⁵⁷ in litteris ferrent, commonitorium³⁵⁸ protulerunt, quod recitatum³⁵⁹ nobis³⁶⁰ etiam³⁶¹ gestis, quae secum ad vos deferunt³⁶², est³⁶³ allegatum. In quo eis quattuor quaedam³⁶⁴ nobiscum gerenda³⁶⁵ mandata sunt, unum³⁶⁶ de³⁶⁷ appellationibus episcoporum ad Romanae ecclesiae sacerdotem, alterum ne ad comitatum episcopi importune navigent, tertium de³⁶⁸ tractandis³⁶⁹ presbyterorum et³⁷⁰ diaconorum causis apud finitimos³⁷¹ episcopos, si a suis excommunicati perperam³⁷² fuerunt³⁷³, quartum³⁷⁴ de Urbano episcopo excommunicando vel etiam Romam³⁷⁵ evocando nisi ea, quae videbantur³⁷⁶ corrigenda, corrigeret. Quorum omnium de primo et tertio, id³⁷⁷ est, ut³⁷⁸ Romam³⁷⁹ liceat³⁸⁰ episcopis³⁸¹ provocare et ut clericorum^{382 383} causae apud suarum³⁸⁴ provinciarum episcopos finiantur³⁸⁵, iam priore³⁸⁶ anno etiam litteris nostris ad eundem venerabilis memoriae Zosimum episcopum³⁸⁷ datis <V630, f. 108vb> insinuare³⁸⁸ curavimus, ut ea servare sine³⁸⁹ ulla eius iniuria paulisper sineremus usque ad inquisitionem statutorum concilii Niceni. Et nunc de tua poscimus³⁹⁰ sanctitate, ut quemadmodum ea apud Nicaeam³⁹¹ a patribus acta vel constituta sunt, sic³⁹² eam³⁹³ a nobis facias custodiri³⁹⁴, et ibi apud vos ista³⁹⁵, quae in commonitorio³⁹⁶ attulerunt, facias exerceri, id est³⁹⁷, si episcopus accusatus fuerit et iudicaverint congregati episcopi regionis ipsius et de gradu suo deiecerint³⁹⁸ eum, et³⁹⁹ appellasse videatur et confugerit ad beatissimum Romanae ecclesiae episcopum, et voluerit audiri⁴⁰⁰ et iustum putaverit, ut renovetur examen, scribere his episcopis dignetur, qui in finitima⁴⁰¹ et propinqua provincia⁴⁰² sunt, ut ipsi diligenter requirant omnia et⁴⁰³ iuxta fidem veritatis definiant. Quod⁴⁰⁴ si is, qui rogat causam suam iterum audiri, deprecatione sua moverit⁴⁰⁵ episcopum Romanum, ut e^{406 407} latere suo presbyterum mittat, erit⁴⁰⁸ in potestate⁴⁰⁹ episcopi, quid velit et quid aestimet⁴¹⁰. Et si decreverit mittendos esse, qui praesentes cum episcopis iudicent habentes auctoritatem eius, a quo destinati sunt, erit in suo arbitrio. Si vero crediderit sufficere episcopos, ut negotio terminum imponant, faciet⁴¹¹, quod sapientissimo suo consilio⁴¹² iudicaverit.

ITEM DE⁴¹³ PRESBYTERIS ET DIACONIBUS

<V1341, f. 39vb> Si episcopus quis⁴¹⁴ iracundus, quod esse non debet, cito aut aspere commoveatur adversus presbyterum sive⁴¹⁵ diaconum suum et exterminare eum de ecclesia voluerit, providendum est, ne innocens damnetur aut perdat communionem, habeat potestatem eiectus⁴¹⁶, ut finitimos⁴¹⁷ interpellet et causa eius audiatur et diligentius tractetur, quia non oportet ei negari⁴¹⁸ audientiam⁴¹⁹ roganti. Et ille episcopus, qui aut iuste aut iniuste reiecit, patienter accipiat⁴²⁰, ut⁴²¹ negotium⁴²² discutiatur⁴²³, ut⁴²⁴ aut probetur⁴²⁵ eius aut emendetur sententia. Haec utique ad adventum verissimorum exemplariorum⁴²⁶ Niceni concilii inserta gestis⁴²⁷ sunt, <W411, f. 59v> quae si⁴²⁸ ibi quemadmodum constituta⁴²⁹ sunt et⁴³⁰ quemadmodum ipso, quod apud nos fratres ex apostolica sede directi allegaverunt⁴³¹ commonitorio⁴³² continerentur⁴³³, eoque⁴³⁴ ordine vel apud vos in Italia custodirentur⁴³⁵, nullo⁴³⁶ modo nos talia, qualia commemorare⁴³⁷ iam nolumus⁴³⁸ vel tolerare cogeremur⁴³⁹ vel intolerabilia pateremur⁴⁴⁰. Sed credimus adiuvante misericordia domini dei⁴⁴¹ nostri, quod⁴⁴² tua sanctitate Romanae ecclesiae praesidente <V630, f. 109ra> non simus⁴⁴³ iam istum⁴⁴⁴ typum passuri, et servabuntur erga nos ea, quae nobis etiam non⁴⁴⁵ disserentibus custodiri⁴⁴⁶ debeant⁴⁴⁷ cum fraterna caritate, quae⁴⁴⁸ secundum sapientiam atque <O93, f. 54vb> iustitiam, quam tibi donavit altissimus, etiam⁴⁴⁹ ipse praespicis⁴⁵⁰ esse⁴⁵¹ servanda, si⁴⁵² forte aliter se habent⁴⁵³ canones concilii Niceni. Quamvis enim plurimos codices legeremus⁴⁵⁴, sed nusquam in Niceno concilio latinis in⁴⁵⁵ codicibus legimus, quemadmodum in supradicto commonitorio inde⁴⁵⁶ directa sunt, tamen⁴⁵⁷ quia hic in⁴⁵⁸ nullo codice Graeco⁴⁵⁹ ea potuimus invenire, ex orientalibus ecclesiis, ubi perhibentur eadem decreta⁴⁶⁰ posse etiam autentica reperire⁴⁶¹ magis nobis desideramus afferri⁴⁶². Pro qua⁴⁶³ re tuam quoque venerationem obsecramus, ut scribere etiam ipse digneris ad illarum partium sacerdotes, hoc est ecclesiae Antiochiae⁴⁶⁴, Alexandrinae et Constantinopolitanae et si aliis etiam tuae⁴⁶⁵ placuerit sanctitati, ut inde ad nos idem⁴⁶⁶ canones apud Niceam civitatem a patribus constituti veniant, te potissimum⁴⁶⁷ hoc beneficium cunctis occidentalibus ecclesiis in domini adiutorio conferente. Quis enim dubitet exemplaria esse⁴⁶⁸ verissima concilii in Graecia Niceni synodi congregatae⁴⁶⁹, quae⁴⁷⁰ tam de⁴⁷¹ diversis locis et de⁴⁷² nobilibus Graecis ecclesiis allata⁴⁷³ et comparata concordant? Quod donec fiat haec, quae in commonitorio⁴⁷⁴ supradicto⁴⁷⁵ <V1341, f. 40ra> nobis allegata⁴⁷⁶ sunt de appellationibus episcoporum ad Romanae ecclesiae sacerdotem et de⁴⁷⁷ clericorum causis apud suarum provinciarum episcopos terminandis nos usque ad probationem servaturos⁴⁷⁸ esse profitemur⁴⁷⁹ et beatitudinem tuam ad hoc nos adiuturam in dei voluntate⁴⁸⁰ confidimus. Cetera vero, quae⁴⁸¹ in nostra⁴⁸² synodo gesta vel firmata sunt, quoniam supradicti fratres nostri Faustinus coepiscopus⁴⁸³, Philippus et Asellus presbyteri secum ferunt⁴⁸⁴, si dignatus fueris⁴⁸⁵, tuae⁴⁸⁶ nota facient⁴⁸⁷ sanctitati. Et⁴⁸⁸ alia manu: Dominus noster te nobis annis plurimis custodiat, beatissime frater. Amen. Aurelius Carthaginis⁴⁸⁹ episcopus, Alipius, Augustinus⁴⁹⁰, Possidius⁴⁹¹, Marinus⁴⁹² et⁴⁹³ ceteri episcopi⁴⁹⁴ CCXIIII⁴⁹⁵ subscripserunt⁴⁹⁶.

INCIPIUNT⁴⁹⁷ RESCRIPTA AD CONCILIUM AFRICANUM CYRILLI ALEXANDRINI⁴⁹⁸ EPISCOPI, UBI⁴⁹⁹ AUTENTICA NICENI CONCILII TRANSLATA DE GRAECO <V630, f. 109rb> PER INNOCENTIUM⁵⁰⁰ PRESBYTERUM TRANSMISERUNT, QUAE ETIAM EPISTOLAE CUM EODEM CONCILIO NICENO⁵⁰¹ PER MEMO<W411, f. 60r>RATUM PRESBYTERUM⁵⁰² INNOCENTIUM ET MARCELLUM SUBDIACONUM ECCLESIAE⁵⁰³ CARTHAGINENSIS⁵⁰⁴ SANCTO BONIFACIO EPISCOPO ECCLESIAE ROMANAE⁵⁰⁵, DIE⁵⁰⁶ SEXTA⁵⁰⁷ KAL. DECEMBR. SUNT⁵⁰⁸ DIRECTAE⁵⁰⁹.

Dominis honorabilibus sanctis fratribus⁵¹⁰ et coepiscopis Aurelio, Valentino, sed et omni sanctae congregationi in Carthaginensi synodo congregatae Cyrillus salutans in domino⁵¹¹ caritatem vestram.

Scripta venerationis vestrae multam habentia⁵¹² querimoniam cum omni laetitia⁵¹³ per filium nostrum Innocentium presbyterum suscepi⁵¹⁴. Quibus a nobis speratis⁵¹⁵, ut de⁵¹⁶ scrinio nostrae ecclesiae verissima exemplaria ex autentica synodo apud Nicaeam civitatem metropolim⁵¹⁷ Bithiniae a sanctis patribus constituta atque firmata sub⁵¹⁸ nostrae fidei professione vestrae dilectioni porrigamus⁵¹⁹. Unde⁵²⁰, domini honorabiles⁵²¹ fratres, salute praeeunte⁵²² necesse habui per harum latorem filium nostrum Innocentium presbyterum⁵²³ fidelissima exemplaria ex autentica synodo in Nicena⁵²⁴ civitate Bithiniae habita⁵²⁵ vestrae caritati⁵²⁶ dirigere, quod et⁵²⁷ in ecclesiastica historia⁵²⁸ requirentes invenietis. De pascha vero, ut⁵²⁹ scripsistis⁵³⁰, nuntiamus vobis, XVII⁵³¹ Kal. Maias nos futura indictione celebrare. Et alia⁵³² manu: Deus⁵³³ et dominus noster sanctam⁵³⁴ vestram congregationem custodiat, quod optamus, carissimi fratres.

INCIPIT⁵³⁵ EPISTOLA ATTICI EPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI⁵³⁶ AD EOSDEM.

Dominis⁵³⁷ sanctis merito beatissimis fratribus et coepiscopis <V1341, f. 40rb> Aurelio, Valentino vel ceteris carissimis in synodo apud Carthaginem habita⁵³⁸ constitutis Atticus episcopus.

Per filium nostrum Marcellum subdiaconum vestrum scripta vestrae dilectionis cum omni gratiarum⁵³⁹ actione suscepi domino gratias agens, quod merui tantorum fratrum benedictione⁵⁴⁰ perfrui, domini beatissimi fratres. Scripsistis⁵⁴¹ sane, ut verissimos canones apud Niceam civitatem metropolim⁵⁴² Bithiniae a patribus constitutos sub⁵⁴³ fidei adstipulatione dirigam. Et quis est, qui communem fidem <O93, f. 55ra> vel statuta a patribus firmata suis fratribus deneget? Qua de re per eundem filium meum Marcellum subdiaconum vestrum nimium⁵⁴⁴ festinantem, sicut statuti sunt in Nicea <V630, f. 109va> civitate a patribus, canones integros, ut iussistis⁵⁴⁵, direxi petens, ut pro me plurimum vestra sancta⁵⁴⁶ congregatio orare⁵⁴⁷ iubeat. Et alia manu⁵⁴⁸: Deus noster sanctitatem⁵⁴⁹ vestram custodiat, quod optamus, sanctissimi fratres.

INCIPIUNT⁵⁵⁰ EXEMPLARIA CONCILII⁵⁵¹ NICENI DIRECTA SUB DIE VI⁵⁵² KAL. DECEMBR. POST CONSULATUM⁵⁵³ GLORIOSISSIMORUM IMPERATORUM, HONORII⁵⁵⁴ XII⁵⁵⁵ ET THEODOSII⁵⁵⁶ VIIII^{557 558} AUGUSTORUM⁵⁵⁹, BONIFACIO URBIS ROMAE EPISCOPO.

Credimus in unum deum patrem omnipotentem⁵⁶⁰, visibilium necnon et invisibilium creatorem: et in unum dominum nostrum Iesum Christum filium dei, natum ex patre unigenitum, hoc est ex substantia patris, deum ex deo, lumen ex lumine, deum verum⁵⁶¹ ex deo vero, natum, non creatum, eiusdem cum patre substantiae, <W411, f. 60v> per quem omnia facta sunt, caelestia et terrena, qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit⁵⁶² et incarnatus⁵⁶³ et homo factus passus est et resurrexit tertia die, ascendit in caelum, venturus inde iudicare vivos et mortuos et in spiritum sanctum. Eos vero qui dicunt: Erat tempus quando non erat et quia ex nihilo factus vel ex alia substantia vel essentia esse aut mutabilem aut convertibilem filium dei dicunt, anathematizat catholica et apostolica ecclesia.

<B132, f. 30vb> Huic⁵⁶⁴ symbolo fidei etiam exemplaria statutorum⁵⁶⁵ eiusdem⁵⁶⁶ concilii Niceni a memoratis pontificibus annexa sunt, quae in magna et sancta synodo apud Nicaeam⁵⁶⁷ civitatem metropolim provintiae Bithiniae constituta sunt et de Graeco translata sunt a Philone et Efaristo Constantinopo<V1341. f. 40va>litano⁵⁶⁸.

DE⁵⁶⁹ EUNUCHIS⁵⁷⁰, QUI SEMETIPSOS⁵⁷¹ ABSCIDERUNT⁵⁷²

I Siquis per⁵⁷³ languorem⁵⁷⁴ a medicis sectus est aut⁵⁷⁵ a barbaris abscisus⁵⁷⁶, iste remaneat in clero. Si quis autem sanus se abscidit, istum et⁵⁷⁷ in clero positum abstineri⁵⁷⁸ oportet et⁵⁷⁹ de cetero nullum talium debere⁵⁸⁰ promoveri⁵⁸¹. Sicut autem hoc manifestum⁵⁸², quia de his, qui hanc rem excogitant⁵⁸³ audentque⁵⁸⁴ se ipsos⁵⁸⁵ abscidere, dictum sit⁵⁸⁶, sic⁵⁸⁷ eos, qui a barbaris aut a dominis castrati sunt⁵⁸⁸, invenientur⁵⁸⁹ autem⁵⁹⁰ alias digni, tales ad clerum applicat canon.

DE⁵⁹¹ HIS, QUI EX GENTILIBUS⁵⁹² POST BAPTISMUM⁵⁹³ AD ECCLESIASTICUM^{594 595} ORDINEM PROMOVENTUR

II Quia multa aut necessitate aut aliter cogentibus⁵⁹⁶ hominibus facta sunt contra canonem ecclesiasticum, ut homines ex gentili vita nuper⁵⁹⁷ accedentes ad fidem <B132, f. 31ra> et in parvo tempore catecizati⁵⁹⁸ statim ad spiritale lavacrum ducantur et simul, cum baptizati fuerint, promoveantur ad episcopatum aut ad presbyterium⁵⁹⁹, placuit⁶⁰⁰ de cetero nihil tale fieri. Nam et tempore opus est ei, qui catecizatur et post baptisma approbatio amplior. Manifesta enim⁶⁰¹ est apostolica scriptura quae dicit: Non neophitum⁶⁰², ne forte in superbiam elatus in iudicium incidat et laqueum diaboli. Si autem procedente tempore aliquod animi peccatum inveniatur circa huiusmodi personam et convincatur a duobus⁶⁰³ aut tribus testibus, iste⁶⁰⁴ cesset a clero. Si quis autem praeter haec facit quasi⁶⁰⁵ adversus⁶⁰⁶ magnum⁶⁰⁷ concilium se⁶⁰⁸ efferens, ipse periclitabitur de⁶⁰⁹ clero.

DE⁶¹⁰ COMMANENTIBUS CUM MULIERIBUS

III Interdixit omnimodo sanctum concilium neque episcopum neque presbyterum⁶¹¹ neque diaconum neque ex toto eum, qui in clero⁶¹² est, habere secum subintroductam⁶¹³ mulierem⁶¹⁴, nisi forte matrem aut sororem aut eas solas personas, quae refugiunt omnes suspiciones.

DE⁶¹⁵ ORDINATIONE EPISCOPORUM

IIII Episcopum oportet maxime quidem⁶¹⁶ ab omnibus, qui sunt intra provinciam, episcopis⁶¹⁷ ordinari. Si autem hoc⁶¹⁸ difficile fuerit⁶¹⁹ <W411, f. 61r> aut propter urguentem necessitatem aut propter longitudinem <V630, f. 110ra> itineris, omnimodis⁶²⁰ tres in unum convenientes consentientibus et his, qui absentes sunt episcopis⁶²¹ spondentibus per scripta, tunc manus impositionem fieri. Confirmatio autem eorum, <O93, f. 55ra> quae⁶²² fiunt, <V1341, f. 40vb> danda est⁶²³ unicuique a⁶²⁴ suae provinciae metropolitano⁶²⁵.

DE⁶²⁶ EXCOMMUNICATIS⁶²⁷

V De his, qui excommunicantur, sive de clero sint sive de laico agmine, ab episcopis per singulas provincias obtineat sententia iuxta canones eos, qui ab aliis abiciuntur, ab aliis non recipiendos. Requiratur autem, ne pusillanimitate aut pertinacia aut alia aliqua episcopi molestia sint⁶²⁸ excommunicati. Ut ergo hoc decentius requiratur, bene⁶²⁹ placuit, singulis annis per singulas provincias bis in anno concilia fieri⁶³⁰ omnibus simul episcopis in unum congregatis, ut⁶³¹ tales quaestiones inquirantur⁶³² et ita, qui manifeste offenderint⁶³³ episcopum, rationabiliter excommunicati apud omnes esse putentur, quamdiu aut in commune⁶³⁴ aut episcopum placeat humaniorem pro his ferre sententiam. Concilia autem fiant unum quidem ante quadragesimam⁶³⁵ paschae⁶³⁶, ut omni pusillanimitate⁶³⁷ sublata⁶³⁸ munus mundum offeratur deo, secundum autem circa tempus autumni.

DE⁶³⁹ PRIVILEGIIS, QUAE QUIBUSDAM CIVITATIBUS COMPETUNT

VI Antiqui^{640 641} mores obtineant, qui apud Aegyptum sunt et Libiam et⁶⁴² Pentapolim⁶⁴³ ita⁶⁴⁴, ut Alexandrinus⁶⁴⁵ episcopus horum⁶⁴⁶ omnium exhibeat sollicitudinem, quia et urbis Romae episcopo similis mos est. Similiter autem et circa Antiochiam et in ceteris provinciis privilegia⁶⁴⁷ propria reserventur metropolitanis ecclesiis. Omnino autem manifestum est illud, quia⁶⁴⁸, si quis praeter consilium⁶⁴⁹ metropolitani factus⁶⁵⁰ fuerit episcopus, hunc⁶⁵¹ concilium magnum definivit⁶⁵² non debere esse episcopum. Si vero communi omnium decreto ratio<B132, f. 31rb>nabili et secundum canonem ecclesiasticum comprobato⁶⁵³ duo aut tres propter proprias inimicitias contradixerint⁶⁵⁴, obtineat sententia plurimorum.

DE⁶⁵⁵ EPISCOPO HELIAE ID EST HIEROSOLIMORUM⁶⁵⁶

VII Hierosolimitana⁶⁵⁷ consuetudo antiqua servetur⁶⁵⁸, ut Aeliae⁶⁵⁹ episcopus honoretur et⁶⁶⁰ habeat ordinem honoris, salva tamen metropolitani dignitate eiusdem provinciae.

DE⁶⁶¹ HIS, QUI DICUNTUR⁶⁶² CATHARI, ID EST MUNDI

VIII Si⁶⁶³ aliquando venerint ad catholicam ecclesiam, placuit sanctae magnae synodo eos⁶⁶⁴ ordinatos sic manere in clero. Ante omnia autem haec⁶⁶⁵ profiteri ipsos per scripturam oportet, quod consentiant⁶⁶⁶ et sequantur catholica et apostolica <V630, f. 110rb> dogmata: hoc est et bigamis⁶⁶⁷ commu<V1341, f. 41ra>nicare et his, qui in persequutione lapsi⁶⁶⁸ sunt, circa quos et tempus constitutum⁶⁶⁹ est et dies definitus, et⁶⁷⁰ sequantur in omnibus, quae placuerint⁶⁷¹ catholicae ecclesiae episcopo aut presbytero. Ubicumque autem omnes sive in castellis sive in civitatibus ipsi soli inventi fuerint ordinati, qui inveniuntur <W411, f. 61v> in clero, sint in eodem habitu. Quotquot⁶⁷² autem catholicae ecclesiae episcopo aut presbytero exstante⁶⁷³ accedunt, manifestum est⁶⁷⁴, quod⁶⁷⁵ episcopus⁶⁷⁶ ecclesiae habebit dignitatem episcopi. Qui autem nominatur apud eos episcopus presbyteri honorem habebit, nisi forte placuerit episcopo honoris eum nomine frui. Sin vero non hoc ei placuerit, providebit ei⁶⁷⁷ locum aut chorepiscopatus aut presbyterii, ut in clero omnino esse videatur, quatenus⁶⁷⁸ non in⁶⁷⁹ civitate duo episcopi sint⁶⁸⁰.

DE⁶⁸¹ HIS, QUI AD SACERDOTIUM SINE EXAMINATIONE PROMOTI SUNT

VIIII Si qui⁶⁸² sine examinatione promoti sunt presbyteri aut episcopi vel⁶⁸³, cum discutiuntur, confessi sunt, quae peccaverunt, vel si ab aliis evincantur⁶⁸⁴ et⁶⁸⁵ confitentibus contra canonem homines⁶⁸⁶ commoti manus eis imposuerunt⁶⁸⁷, tales canon non suscipit, sed abicit. Hoc enim, quod irrepraehensibile est defendit⁶⁸⁸ catholica ecclesia⁶⁸⁹.

DE⁶⁹⁰ HIS,QUI NEGAVERUNT IN PERSECUTIONE ET POSTEA AD CLERICATUM PROMOTI SUNT

X Quicumque de⁶⁹¹ lapsis ordinati sunt per ignorantiam aut dissimulationem ordinantium⁶⁹², hoc non praeiudicat canon⁶⁹³ ecclesiasticus; cogniti etenim deponuntur.

DE⁶⁹⁴ HIS, QUI NEGAVERUNT⁶⁹⁵ ET HABENTUR⁶⁹⁶ IN LOCIS⁶⁹⁷

XI De his qui praevaricati sunt praeter necessitatem aut praeter ablationem facultatum⁶⁹⁸ aut praeter periculum, vel tale aliquid, quod factum est sub tyrannide⁶⁹⁹ Licinii, placuit sancto concilio, licet indigni sint, humanitate tamen subvenire⁷⁰⁰ eis. Quotquot⁷⁰¹ igitur sincere <O93, f. 55va> poenitent, tres annos inter audientes sint, qui lapsi sunt fideles et septem⁷⁰² annos succumbant, duobus vero annis sine⁷⁰³ oblatione⁷⁰⁴ populo⁷⁰⁵ communicent in⁷⁰⁶ orationibus⁷⁰⁷.

DE⁷⁰⁸ HIS, QUI ABRENUNTIANT ET ITERUM AD SAECULUM SUNT REVERSI

XII Quicumque vocati sunt per⁷⁰⁹ gratiam et primordia demonstrantes bona deposuerunt cingulum militiae⁷¹⁰, postea vero ad proprium vomitum revoluti sunt ita, ut aliqui et pecuniam conferant et beneficiis militiam repetant, isti decem annos succumbant post triennium auditionis tempus. Sed⁷¹¹ in his omnibus oportet discutere voluntatem <V1341, f. 41rb> et speciem poenitentiae. Quotquot⁷¹² enim timore et lacrymis et perseverantia et bonis operibus <B132, f. 31va> conversationem non simulatione⁷¹³ demonstrant, isti adimplentes tempus constitutum <V630, f. 110va> auditionis orationibus merito⁷¹⁴ communicabunt, et postea licebit⁷¹⁵ episcopo humanius de his aliquid cogitare. Qui autem indiscrete tulerunt et ingressum ecclesiae sibi⁷¹⁶ sufficere arbitrati sunt ad conversionem⁷¹⁷, definitum⁷¹⁸ omne compleant tempus.

DE⁷¹⁹ HIS, QUI⁷²⁰ EXITU COMMUNIONEM REQUIRUNT

XIII De exeuntibus de corpore vetus et canonica lex custodiatur⁷²¹ et nunc, ut hi⁷²², qui mori sperantur⁷²³ <W411, f. 62r> novissimo iuvamine⁷²⁴ non priventur. Si vero desperatus⁷²⁵ communione sumpta et oblatione percepta⁷²⁶ iterum convalescat, sit inter eos, qui orationibus tantum communicant. Generaliter⁷²⁷ autem homini morituro petenti⁷²⁸ sibi communionis⁷²⁹ gratiam episcopus probabiliter oblationem ei contradat.

DE CATICUMINIS LAPSIS

XIIII Placuit sanctae⁷³⁰ et magnae synodo, ut triennio⁷³¹ audiant tantum, postea⁷³² orent cum caticuminis.

DE⁷³³ CLERICIS, NE DE CIVITATE AD ALIAM TRANSEANT

XV Propter grandem tumultum et seditiones⁷³⁴, quae fiunt⁷³⁵, placuit omnimodis⁷³⁶ auferri consuetudinem, quae est contra canonem⁷³⁷ in aliquibus partibus admissa^{738 739} ita, ut de civitate⁷⁴⁰ in civitatem nec episcopum nec⁷⁴¹ presbyterum neque diaconum transferri⁷⁴² liceat. Si quis autem post sancti et magni concilii definitonem tale aliquid agere⁷⁴³ temptaverit⁷⁴⁴ aut se⁷⁴⁵ dederit⁷⁴⁶ huiuscemodi⁷⁴⁷ negotio, cassabitur⁷⁴⁸ omnimodo⁷⁴⁹ huiusmodi⁷⁵⁰ machinatio, et⁷⁵¹ restituatur ecclesiae, in qua aut episcopus aut presbyter aut diaconus fuerit⁷⁵² ordinatus.

DE⁷⁵³ HIS; QUI IN ECCLESIIS⁷⁵⁴, IN QUIBUS PROVECTI⁷⁵⁵ SUNT, MINIME⁷⁵⁶ PERDURAVERUNT⁷⁵⁷

XVI Si qui⁷⁵⁸ facile⁷⁵⁹ se periculis ingerentes neque timorem dei ante oculos habentes neque ecclesiasticum canonem scientes discedunt ab ecclesia⁷⁶⁰ presbyteri aut diaconi aut quicumque sunt in canone constituti, isti nullo⁷⁶¹ modo suscipi debent ab alia ecclesia, sed omnem eis necessitatem imponi oportere⁷⁶², ut ad proprias parrochias revertantur⁷⁶³. Pertinaces autem excommunicatos esse oportet. Si autem aliquis usu temerario⁷⁶⁴ subripuerit ad alterum pertinentem et ordinaverit in sua ecclesia non consentiente⁷⁶⁵ episcopo, a quo discesserat clericus, qui in canone constituitur⁷⁶⁶, <V1341, f. 41va> infirma sit huiusmodi manus impositio.

DE⁷⁶⁷ CLERICIS, QUI USURAS ACCIPIUNT

XVII Quoniam plures in canone constituti cupiditatem et lucra turpia sectantur oblitique sanctae scripturae dicentis: Qui pecuniam suam non dedit ad usuram, cum fenerantur aliis⁷⁶⁸ centesimas⁷⁶⁹ exigunt, iuste statuit sanctum et magnum concilium, ut si quis inventus fuerit post hanc definitionem⁷⁷⁰ usuram accipiens aut⁷⁷¹ aliud aliquid⁷⁷² excogitans turpis lucri gratia, abiciatur a clero et alienus a canone sit.

DE⁷⁷³ PRIVILEGIIS⁷⁷⁴ PRESBYTERORUM

XVIII <V630, f. 110vb> Pervenit ad sanctum⁷⁷⁵ et magnum concilium, quod in quibusdam locis aut civitatibus presbyteris gratiam sacrae⁷⁷⁶ communionis diaconi porrigant, quod neque canon⁷⁷⁷ neque consuetudo tradidit, <B132, f. 31vb> ut, qui potestatem offerendi non habent his, qui offerunt⁷⁷⁸, porrigant corpus Christi. Sed etiam hoc quoque innotuit, quod⁷⁷⁹ <W411, f. 62v> quidam⁷⁸⁰ diaconi⁷⁸¹ ante episcopos contingant eucharistiam. Omnia igitur haec amputentur et maneant diaconi⁷⁸² in proprio ordine scientes, quod episcoporum quidem ministri sint⁷⁸³, presbyteris autem inferiores⁷⁸⁴ exsistunt, accipiant autem ex ordine eucharistiam⁷⁸⁵ post presbyteros eis dante⁷⁸⁶ aut episcopo aut presbytero. <O93, f. 55vb> Sed nec sedere eis in medio presbyterorum liceat. Quod⁷⁸⁷ si hoc fiat, praeter canonem⁷⁸⁸ et praeter ordinem probatur^{789 790} exsistere. Si quis autem obtemperare noluerit post hanc definitionem⁷⁹¹, cesset a⁷⁹² diaconio.

DE⁷⁹³ HIS, QUI A PAULO SAMOSATENO⁷⁹⁴ AD ECCLESIAM VENIUNT

XVIIII De Paulianistis refugientibus ad ecclesiam catholicam definitio prolata est rebaptizari eos omnino. Si qui⁷⁹⁵ vero ex eis praeterito tempore fuerint in clero, si quidem sine querela et⁷⁹⁶ in⁷⁹⁷ repraehensione fuerint, post baptismum ordinentur ab episcopo ecclesiae catholicae⁷⁹⁸. Si vero discussio⁷⁹⁹ eos minus idoneos invenerit, deponi eos convenit. Similiter autem⁸⁰⁰ et de diaconissis⁸⁰¹ et omnino de his, qui sub⁸⁰² canone conversantur, eadem forma servabitur. Meminimus⁸⁰³ autem de diaconissis⁸⁰⁴, quae in eadem specie sunt, quia manus impositionem aliquam non habent, ut omnino inter laicas computentur.

DE⁸⁰⁵ FLECTENDO GENUA⁸⁰⁶

XX Quoniam sunt quidam, qui die dominico⁸⁰⁷ flectant genua et diebus pentecostes⁸⁰⁸, placuit de hoc sanctae et magnae synodo cunctos^{809 810} in omnibus locis consonanter et consentienter stantes dominum orare debere.

EXPLICIUNT⁸¹¹ CONSTI<V141, f. 41vb>TUTA NICENI CONCILII, SED⁸¹² ET⁸¹³ OBSERVATIONE EIUS⁸¹⁴.

Ut nulla de reliquo varietas oriatur⁸¹⁵ in⁸¹⁶ ecclesiis sanctum⁸¹⁷ concilium traditis⁸¹⁸ omnibus et⁸¹⁹ rite dispositis ut⁸²⁰ ecclesiarum pax et fides in orientis atque occidentis partibus una eademque servetur⁸²¹, haec⁸²² ecclesiastica statuta⁸²³ necessario⁸²⁴ credidimus⁸²⁵ inserenda.

INCIPIT⁸²⁶ EPISTOLA CONCILII AFRICANI⁸²⁷ AD PAPAM CAELESTINUM URBIS ROMAE EPISCOPUM⁸²⁸.

<V630, f. 111ra> Domino dilectissimo et honorabili⁸²⁹ patri Caelestino Aurelius, Palestinus⁸³⁰, Antonius, Tutus⁸³¹, Servusdei, Terentius⁸³², Fortunatus, Martinus⁸³³, Ianuarius, Optatus, Celticius⁸³⁴, Donatus, Theasius, Vincentius, Fortunatianus⁸³⁵ et ceteri, qui in universali Africano concilio Cartaginis⁸³⁶ affuimus.

Optaremus si, quemadmodum⁸³⁷ sanctitas⁸³⁸ tua de⁸³⁹ adventu⁸⁴⁰ Apiarii laetatos⁸⁴¹ vos fuisse missis per compresbyterum nostrum Leonem litteris intimavit⁸⁴², ita nos quoque de eius purgatione haec scripta cum laetitia mitteremus. Esset⁸⁴³ profecto et nostra et vestra modo alacritas certior nec praepropera⁸⁴⁴ viderentur^{845 846}, quae adhuc⁸⁴⁷ tam⁸⁴⁸ de audiendo quam⁸⁴⁹ de audito⁸⁵⁰ praecesserant. Adveniente⁸⁵¹ sane ad nos sancto fratre et coepiscopo nostro Faustino concilium congregavimus et credidimus⁸⁵² ideo cum illo missum, quoniam sicut per eius operam presbyterio⁸⁵³ ante⁸⁵⁴ redditus⁸⁵⁵ fuerat, ita nunc posset⁸⁵⁶ de tantis <W411, f. 63r> criminibus a⁸⁵⁷ Rabacenis⁸⁵⁸ obiectis eo laborante⁸⁵⁹ purgari. Cuius tanta ac⁸⁶⁰ tam immania flagitia decursum nostri concilii examen⁸⁶¹ invenit, ut⁸⁶² memorati patrocinium⁸⁶³ potius quam iudicium ac defensoris magis operam quam disceptatoris iustitiam superarent⁸⁶⁴. Nam primum, quantum obstiterit⁸⁶⁵ omnino⁸⁶⁶ congregationi diversas iniurias ingerendo quasi ecclesiae Romanae asserens privilegia⁸⁶⁷ et volens eum a nobis in communionem⁸⁶⁸ suscipi⁸⁶⁹, quem tua sanctitas credens appellasse, quod probare non potuit, communioni⁸⁷⁰ reddiderat⁸⁷¹, quod minime tamen licuit, quod etiam gestorum melius ex⁸⁷² lectione⁸⁷³ cognosces⁸⁷⁴, triduano tamen laboriosissimo agitato iudicio, cum diversa eidem obiecta afflictissimi⁸⁷⁵ quaereremus vel moras coepiscopi nostri Faustini vel tergiversationes⁸⁷⁶ ipsius Apiarii, quibus⁸⁷⁷ nefandas turpitudines⁸⁷⁸ occulere⁸⁷⁹ conabatur, deus iudex iustus et⁸⁸⁰ fortis et longanimis magno compendio resecavit. Tetriore⁸⁸¹ quippe ac putridiore⁸⁸² obstinatione compressa⁸⁸³, quae⁸⁸⁴ tantum lividum caenum impudentia negationis volebat⁸⁸⁵ obruere, deo nostro eius conscientiam coartante⁸⁸⁶ et occulta, quae in illius <V1341, f. 42ra> corde tamquam in volutabro criminum iam damnabat etiam hominibus publicante⁸⁸⁷, repente in confessione⁸⁸⁸ cunctorum obiectorum flagitiorum⁸⁸⁹ dolosus negator erupit et tandem⁸⁹⁰ de omnibus incredibilibus opprobriis ultroneus⁸⁹¹ se ipse⁸⁹² convicit⁸⁹³, atque <O93, f. 56ra> ipsam quoque nostram spem, qua⁸⁹⁴ eum et⁸⁹⁵ credebamus et⁸⁹⁶ optabamus de tam pudendis maculis⁸⁹⁷ posse purgari, <V630, f. 111rb> convertit⁸⁹⁸ in gemitus⁸⁹⁹, nisi quoniam istam⁹⁰⁰ nostram mestitiam uno tantum solacio mitigavit, quod et nos labore⁹⁰¹ diuturnioris quaestionis absolvit⁹⁰² et suis vulneribus qualemcumque medelam⁹⁰³, et si in vita hac suae⁹⁰⁴ conscientiae reluctante confessione providit, domine frater. Praefato itaque debitae⁹⁰⁵ salutationis officio impendio^{906 907} deprecamur, ut deinceps ad vestras aures hinc⁹⁰⁸ venientes non facilius admittatis nec a nobis excommunicatos in communionem ultra velitis excipere, quia⁹⁰⁹ hoc⁹¹⁰ etiam Niceno concilio definitum facile advertit⁹¹¹ venerabilitas tua. Nam etsi de inferioribus clericis vel⁹¹² laicis videtur ibi⁹¹³ praecaveri⁹¹⁴, quanto magis hoc de episcopis voluit observari, ne in sua provincia a communione suspensi a tua sanctitate praepropere⁹¹⁵ vel indebite videantur communioni⁹¹⁶ restitui. Presbyterorum⁹¹⁷ quoque et sequentium⁹¹⁸ clericorum improba refugia, sicut te dignum est, repellat sanctitas tua, quia et nulla patrum definitione⁹¹⁹ hoc ecclesiae derogatum est Africanae et decreta Nicena⁹²⁰ sive inferioris gradus⁹²¹ clericos, sive ipsos episcopos suis metropolitanis apertissime commiserunt⁹²². Prudentissime <W411, f. 63v> enim iustissimeque viderunt, quaecumque negotia in suis locis, ubi orta sunt, finienda nec unicuique providentiae gratiam sancti spiritus defuturam, qua⁹²³ aequitas a⁹²⁴ Christi sacerdotibus et prudenter videatur et constantissime teneatur, maxime quia unicuique concessum est, si⁹²⁵ iudicio offensus fuerit cognitorum, ad concilia⁹²⁶ suae⁹²⁷ provinciae vel etiam universale provocare, nisi forte quisquam est, qui credat unicuilibet posse deum⁹²⁸ nostrum examinis inspirare⁹²⁹ iustitiam et innumerabilibus congregatis in concilium sacerdotibus denegare. Aut quomodo ipsum transmarinum iudicium ratum⁹³⁰ erit, ad quod testium necessariae⁹³¹ personae⁹³² vel propter sexus vel⁹³³ propter senectutis⁹³⁴ infirmitatem vel multis⁹³⁵ aliis⁹³⁶ intercurrentibus impedimentis adduci non poterunt⁹³⁷? Nam ut⁹³⁸ aliqui tamquam a tuae sanctitatis latere mittantur, nulla⁹³⁹ invenimus patrum synodo constitutum, quia⁹⁴⁰ illud, <V1341, f. 42rb> quod pridem per eundem coepiscopum nostrum Faustinum tamquam ex parte Niceni concilii exinde transmisistis in conciliis verioribus, quae⁹⁴¹ accipiuntur Niceni a sancto Cyrillo coepiscopo⁹⁴² nostro Alexandrinae ecclesiae et a venerabili⁹⁴³ Attico Constantinopolitano antistite ex autentico missis, quae etiam ante hoc per Innocentium presbyterum et Marcellum subdiaconum, per quos ad nos ab eis directa sunt, vene<V630, f. 111va>rabilis memoriae Bonifacio episcopo decessori vestro⁹⁴⁴ a nobis⁹⁴⁵ transmissa sunt, in quibus tale aliquid non potuimus reperire. Exsecutores etiam clericos⁹⁴⁶ vestros⁹⁴⁷ quibusque⁹⁴⁸ petentibus nolite mittere, nolite concedere, ne famosum typum saeculi in ecclesiam Christi, quae lucem simplicitatis et humilitatis diem domini videre cupientibus⁹⁴⁹ praefert, videamur⁹⁵⁰ inducere⁹⁵¹. Nam de fratre nostro Faustino amoto⁹⁵² iam⁹⁵³ pro suis nefandis nequitiis de Christi ecclesia dolendo Apiario⁹⁵⁴ securi sumus, quod eum⁹⁵⁵ probitate⁹⁵⁶ ac⁹⁵⁷ moderatione tuae sanctitatis salva fraterna caritate ulterius in⁹⁵⁸ Africa minime⁹⁵⁹ patiatur⁹⁶⁰. Et alia manu⁹⁶¹: Dominus⁹⁶² noster sanctitatem vestram aevo longiore orantem pro nobis custodiat, domine frater⁹⁶³.